kunstenaar geposeerd, maar niet in een harnas
met een mantel. De kunstenaar zal deze heb
ben nageschilderd van een afbeelding, evenals
het blauwe kussen met de keurhoed, het keur-
zwaard en de Duitse keizerskroon. Vermoedelijk
is hem een van de oudere staatsieportretten
tijdelijk ter beschikking gesteld. Zo is de voor
stelling gedeeltelijk naar het leven, gedeeltelijk
met knippen en plakken tot stand gekomen.
Dat geldt ook voor de compositie als geheel, de
achtergrond en het beeld op het altaar. Batoni
heeft de oudere staatsieportretten door Des-
marées en Ziesenis weliswaar als uitgangspunt
genomen, maar bij de opbouw van de nieuwe
voorstelling heeft hij ook gebruik gemaakt van
elementen die hij zelf al eerder in andere por
tretten van Grand Tourists had toegepast. Een
interieur met een vergelijkbaar gordijn, stoel en
tegelvloer treffen we aan in het portret van een
onbekende jongeman uit de jaren 1 760-1 765.4
In Batoni's schilderijen verschijnt regelmatig
een beeld van een zittende Minerva op een al
taar. Het is in feite Minerva in de rol van Roma
Triumphans, de beschermgodin van de stad
Rome. Er was ook werkelijk zo'n beeld in Rome,
tegenwoordig bevindt het zich boven de fontein
op de Piazza del Campidoglio.5 Grand Tourists
lieten zich graag met dit beeld afbeelden als
een soort bewijs voor thuis dat ze inderdaad in
Rome geweest waren. Een mooi voorbeeld is het
portret dat Batoni in 1 766 schilderde van ko
lonel William Gordon.6 In zijn nieuwe staatsie-
portet wordt Carl Theodor daarom niet alleen
afgebeeld als keurvorst van de Palts en als
succesvol, verlicht heerser, maar tegelijkertijd
ook als Grand Tourist, op bezoek in de Eeuwige
Stad.
Een tweede versie door Brandt
Het staatsieportret van Batoni werd opgestuurd
naar Mannheim en kwam daar aan in de zomer
van 1 775. Voor zover mij bekend, zijn er nooit
Afb. 3. Onbekende jongeman in Rome, Pompeo Batoni circa
1760-1765. Collectie Metropolitan Museum, New York
Afb. 4. Kolonel William Gordon in Rome, Pompeo Batoni 1766.
Collectie Fyvie Castle, Schotland
109
De Waterschans 3 - 2016
