Van rijksappels en keizerskronen
De zojuist geschetste historische ontwikke
ling zien we weerspiegeld in de wijze waarop de
zeventiende- en achttiende-eeuwse keurvor
sten van de Palts zich met hun attributen lieten
portretteren. De keizerskroon en de rijksappel
verwijzen naar de twee aarts-ambten: dat van
Schatzmeister, respectievelijk dat van Truchsess,
of Reichsvikar en ze symboliseren daarmee een
lagere of hogere keurvorstelijke status.16
In dit licht moet ook de rol worden gezien van de
keizerskroon en de rijksappel in de portretten
van Carl Theodor. Het is begrijpelijk waarom Carl
Theodor in 1781 aan Brandt de opdracht gaf om
een nieuwe versie van het staatsieportret door
Batoni te schilderen waarin hij met de rijksappel
werd afgebeeld in plaats van met de keizers
kroon. Toen de keurvorst eindelijk de status had
bereikt die hij vanaf het begin van zijn regering
had nagestreefd, wenste hij een officieel portret
waarin hij als zodanig was weergegeven.
In alle eerdere staatsieportretten van de zeven
tiende- en achttiende-eeuwse keurvorsten van
de Palts, inclusief die van Carl Theodor, is als
attribuut de keizerskroon aanwezig ter verwij
zing naar het aarts-ambt van Erz Schatzmeister.
Een uitzondering vormen enkele portretten
van keurvorst Johann Wilhelm waarin hij is af
gebeeld met een rijksappel. Deze schilderijen
dateren uit de korte periode (1 708-1 71 7) in de
Spaanse Successieoorlog waarin de oude keur-
waarde van de Palts met het Truchsessamt van
de hertog van Beieren was afgenomen en te
ruggegeven aan de Paltsgraaf.17
Bij nadere beschouwing blijkt er een opmer
kelijk verschil te zijn in de wijze waarop de kei
zerskroon figureert in de staatsieportretten van
de keurvorsten vóór en na deze periode in de
Spaanse Successieoorlog.
Afb. 11. Karl Philipp, staatsieportret door Jan Philips van der
Schlichten, 1733. Collectie Reiss-Museum, Mannheim
Afb. 12. Carl Theodor, staatsieportret naar Ziesenis, kopie
door onbekende schilder, circa 1745-1750. Collectie Het
Markiezenhof
115
De Waterschans 3 - 2016
