De terugkeer van een wapensteen
Jan Peeters
Een kleine drie jaar geleden kwam ik in een aflevering van Taxandria toevallig de vermelding tegen
van een schenking aan het Rijksmuseum in 1904 door J.A.W. Gommers, de toenmalige burgemees
ter van Halsteren. De schenking betrof een natuurstenen overblijfsel van fort De Roovere waarin het
wapen van Frederik Hendrik was uitgekapt. "Hoe haalt die man het in zijn hoofd?", was mijn eerste
reactie. "Zo'n steen is ons erfgoed, hij hoort hier thuis, in West-Brabant!"1
Gommers en het Rijksmuseum
Vervolgens dacht ik terug aan de jaren waarin ik
zelf in Amsterdam had gewoond en aan al die
keren dat ik langs het Rijksmuseum had gewan
deld en allerlei gevelstenen en andere soorten
bouwsculptuur had gezien in de achtergevels
van het museumcomplex. Die bouwfragmenten
waren afkomstig van oude gebouwen overal in
Nederland. Ze waren naar Amsterdam gehaald
en in de buitenmuren van het Rijksmuseum in
gemetseld om ze te behoeden voor verval en
vernietiging. In 1990, toen ik in het Rijksmuseum
heb gewerkt aan de voorbereiding van een
tentoonstelling, heb ik nog veel meer bouw
fragmenten gezien die niet ingemetseld waren,
maar opgeslagen in de kelders van het museum.
Wat weinig mensen weten, is dat het Rijksmu
seum eigenlijk nooit bedoeld is geweest als
museum voor oude kunst, maar als nationaal
historisch museum. Je associeert het Rijksmu
seum met Rembrandt en andere grootmeesters
uit de zeventiende eeuw, maar eigenlijk is kunst
uit die tijd alleen in het Rijksmuseum aanwezig
als onderdeel van een veel breder onderwerp:
de Vaderlandse Geschiedenis. Behalve over
kunst, beschikt het Rijksmuseum dan ook over
een enorme collectie objecten die van belang
zijn voor de geschiedenis van ons land. Een
mooi voorbeeld is het stokje van Van Olden-
barnevelt, waar hij op leunde toen hij naar de
plaats van zijn executie werd gebracht.
Dat verklaart waarom in de eerste decennia na
de stichting van het museum, de periode rond
de overgang van negentiende naar twintigste
eeuw, bouwfragmenten van allerlei verdwenen
of gesloopte gebouwen overal in het land in het
Rijksmuseum terecht zijn gekomen. In latere
jaren ging dergelijk materiaal naar het Rijks
bureau, later de Rijksdienst Monumentenzorg in
Zeist. De bouwfragmenten in de collectie van
het Rijksmuseum zijn tot zeer recent in Amster
dam gebleven. Zo zal dat met die steen van het
voormalige fort De Roovere in Halsteren ook het
geval zijn geweest.
Mijn kennis van de geschiedenis van Halsteren
is gering. Ik had nog nooit van burgemeester
Gommers gehoord, dus heb ik wat informatie
over hem opgezocht. Johan Willem Alexander
Gommers (1871-1944) was burgemeester van
Afb. 1. Burgemeester Gommers, foto West-Brabants Archief,
collectie Zevenbergen.
11
De Waterschans 1 - 2017
