Afb. 17. Maquette van de West-Brabantse Waterlinie, detail
fort De Roovere, 1751, Musée des Plans-Reliëf, Parijs.
Afb. 18. Uitsnede van een plattegrond van fort De Roovere,
1748, West-Brabants Archief, collectie BoZ.
van Saksen en Louise de Coügny), ze waren dus halfbroers.
9 Helaas was ik niet in de gelegenheid om voor dit artikel de lite
ratuur te raadplegen over de heraldiek van de Oranjes. Ik moest
afgaan op wat ik mij daarvan uit het verleden herinnerde en op
de afbeeldingen die ik op korte termijn kon vinden.
10 Gedurende de laatste jaren van zijn leven had Willem van Oranje
dit wapen uitgebreid met twee kleine bijschildjes, één boven en
één onder het hartschild. Het bovenste was Borsele, voor de
titel markies van Veere en Vlissingen, en het onderste was Buren,
voor de titel graaf van Buren. Wiüems nakomelingen voerden
hun wapen soms met en soms zonder deze toevoegingen. Sinds
het begin van de zeventiende eeuw voerde men als bovenste
bijschildje vaak het wapen van Meurs, als alternatief voor Bor-
sele. Meurs (Duits: Moers) was een graafschap ten westen van
Duisburg dat via Philips Willem in de familie was vererfd. Jus-
tinus had als buitenechtelijke zoon geen recht op opvolging en
evenmin op erfenis. Hij voerde het wapen van zijn vader zonder
de bijschildjes met een witte rechter schuinstaak (heraldisch
rechts) over de Nassause en onder de Oranjekwartieren.
11 Soms staan de Nassause kwartieren linksboven en rechtsonder
en de Oranjekwartieren rechtsboven en linksonder; soms is het
precies omgekeerd. Er zijn dus van elk wapen twee varianten.
12 Het komt na 1618 nog wel voor, maar dan in situaties waar het
initiatief van het gebruik niet bij Maurits zelf lag.
13 Ik heb geen afbeeldingen kunnen vinden van dit wapen van de
latere stadhouder Willem II als graaf van Buren, maar het ge
geven lijkt me niet onwaarschijnlijk. Bron: https://commons.wi-
kimedia.org/wiki/fi[e:b[ason_n[_guiüaume_II_d'orange-nassau.
svg; http://fr.academic.ru/dic.nsf/frwiki/1 103977.
14 Van Ham (noot 3) pag. 112.
15 Sinke (noot 3) pag. 14.
16 Nadere gegevens over de vervaardiging en de plaatsing van
de steen zouden misschien gevonden kunnen worden bij zeer
gedetailleerd archiefonderzoek zoals wordt uitgevoerd door
professor Dr. Han Leune. Leune is al langere tijd bezig met
de geschiedenis van de forten in het Oosterscheldegebied en
West-Brabant. Zijn meest recente publicatie is een studie van
fort Henricus, het beginpunt van de Waterlinie. J.M.G. Leune,
Het fort Henricus te Steenbergen, Broek op Langedijk 2017.
Zie: www.hanleune.nl
17 Van de Waterschans is er een vogelvluchttekening door Bona-
ventura Peeters uit circa 1635. Daarnaast zijn er enkele teke
ningen uit 1671 door Valentijn en Barnardus Klotz en Josua de
Grave. J.H. van Mosselveld en W.A. van Ham, Tekeningen van
Bergen op Zoom, Bergen op Zoom 1973, cat. no. 87 t/m 92
18 In het gerestaureerde fort Bourtange (Groningen) is er een
wapensteen boven elke poort en een gedenksteen in de muur
van het kerkje.
19 Sinke (noot 3) pag. 21.
20 Sinke (noot 3) pp. 14-16.
21 Vriendelijke mededeling van Tom van Eekelen en Henk Bax.
Marco Vermunt heeft een rapport over het onderzoek in voorbe
reiding.
De Waterschans 1 - 2017
22
