had dus niets te stellen met de markies. Daar
om kan de schenking van de Bergse markies
aan de Roosendaatse pastoor worden beoor
deeld ats een genereus, doch gelaagd gebaar.
Noten
1 Bergen op Zoom, West-Brabants Archief, arch. nr. 1 Raad en
Rekenkamer, inv. nr. 937.6 (1538/1539,bLd. 224). Dit artikel is
een aangepaste versie van een eerder verschenen artikel: Bart
van Eeketen, "Een schenking aan de pastoor van Roosendaal",
in: De Vrijheijt van Rosendale 38 (2017) 1, nr. 70, pp. 9-15.
2 In de tinker marge staat een in een andere hand geschreven
notitie, die getuigt van het proces van afhandeting van een
betating: de stath[ouder]". Bergen op Zoom, West-Bra
bants Archief, arch. nr. 1 Raad en Rekenkamer, inv. nr. 937.6
(1538/1539,btd. 224). Dank aan dr. Wittem van Ham voor atten
dering op deze bron.
3 W.A. van Ham, Bijlagen bij Macht en gezag in het Markiezaat.
Een politiek-institutionele studie over stad en land van Bergen op
Zoom (1477-1583), Hitversum 2000, p. 2.
4 W.A. van Ham, Macht en gezag in het Markiezaat. Een politiek-
institutionele studie over stad en land van Bergen op Zoom (1477
1583), Hitversum 2000, p. 139 (nt. 167).
5 Van Ham, Bijlage bij Macht en gezag, pp. 4, 5, 6.
6 J. Verdam, red., Middelnederlandsch handwoordenboek, 's-
Gravenhage 1956, p. 576.
7 L. van Tongertoo, "De gtazen van de Cisterciënserktoosterkerk
te IJssetstein en hun schenkers", in: Jaarboek Oud-Utrecht
1982, pp. 18-41, atdaar p. 19.
8 E. Schottiers, Loonarbeid en honger De levensstandaard in de
XVe en XVIe eeuw te Antwerpen, Antwerpen 1960, pp. 90, 220.
9 Een arbeider (gepromoveerd tot muitezetdrijver) en een muit
ezetdrijver kregen in de tweede hetft van de zestiende eeuw
een jaartijks pensioen van respectievetijk 36 en 54 pond en
hun weduwen tater een jaartijkse uitkering van respectieve
tijk 18 en 27 pond. Marie-Ange Deten, Het hof van Willem van
Oranje, Amsterdam z.j., p. 125.
10 Sinopel is groen, keel is rood, sabel is zwart. H. Janse, "Een
Nedertands gebrandschitderd gtas in de Heitig Btoedkerk te
Witsnack (D.)", in: Bulletin KNOB 91 (1992) 1, p. 21-26, atdaar
p. 26.
11 A.J.P.M. Nieuwtaat, inventaris archief 242- Parochie Sint Jan de
Doper te Roosendaal, 1525-1996, Roosendaat 1998. Het artikel
waarop deze bijdrage is gebaseerd, maakt duidetijk dat er een
aanwijzing is dat Roosendaat mogetijk eerder dan gedacht,
nametijk vóór 1512 at over een eigen pastoor beschikte.
12 E. Buys, "Tongerto door zeven eeuwen heen", in: Jaarboek De
Ghulden Roos, 39 (1979), btz. 58-81, atdaar p. 63; J.A. Coppens,
Nieuwe beschrijving van het bisdom van 'sHertogenbosch, naar
aanleiding van het katholijk Meijerijsch Memorieboek van A. van
Gils, deet IV, 's-Hertogenbosch 1844, p. 234.
13 Van Tongertoo, op. cit. (zie noot 7), atdaar p. 19.
14 Dank aan Jan Peeters.
15 W. Dekkers, Roosendaal 1268-1968, Tongerto 1968, p. 29.
16 H.C.J. Zandbergen, "Bouwgeschiedenis van het oude Raadhuis
te Roosendaat en Nispen", in: Jaarboek De Ghulden Roos 33
(1973), pp. 17-32, atdaar pp. 18-19.
17 N. de Boer, (samenstetting), Het Roosendaalse Raadhuis door
vijf eeuwen heen, Roosendaat 2005, [p. 4]; Zandbergen, op. cit.
(zie noot 16), pp. 18-19.
18 P.C. Boeren, "De parochie Koeveringe", in: Jaarboek De Ghul
den Roos 26 (1966), pp. 145-151, atdaar p. 146.
19 W.A. van Ham, "De teengoederen en de teenmannen van de
heertijkheid stad en tand van Bergen op Zoom", in: P. Lenders,
J. van den Nieuwenhuizen, Bijdragen tot de geschiedenis, in
zonderheid van het oud hertogdom Brabant 52 (1969) 1-2, pp.
5-90, atdaar p. 6.
20 W.A. van Ham, Het bezit van de heer van Bergen op Zoom. Een
overzicht van de bezittingen van de heren en markiezen van Ber
gen op Zoom in westelijk Noord-Brabant en elders (1287-1795),
's-Hertogenbosch 1980, pp. 56-57.
21 Bergen op Zoom, arch. nr. 1, Heertijkheidsarchieven, nr.
773, Missiven van de ingezetenen van Polder, Woensdrecht en
Roosendaal over de opbrengst van de huldegelden, 1538 en ca.
1540.
22 Van Ham, op. cit. (zie nt. 3), pp. 2, 4, 5, 6.
23 De benoeming van Cornetis van Bergen vond ptaats op insti
gatie van keizer Karet V, die gebaat was bij een hem goedge
zinde partij. Van Ham, Macht en gezag, btz. 94-95. Zie ook L.-E.
Hatkin, Histoire religieuse des règnes de Corneille de Berghes et
George d'Autriche princes-évêques de Liège (1538-1557), Luik/
Parijs 1936.
24 Cornetis tiet ter ere van zijn aanstetting meerdere munten
(bruté/4 sots) staan, omstreeks 1539-1541, met daarop op één
zijde zijn wapen. Er zijn vier varianten op een zetfde hoofdvorm
bekend. Dit famitiewapen bestaat uit het wapenschitd met
drie kwartieren, zonder kroon noch hetmteken. Het wapen van
Cornetis van Bergen was getijk aan het wapenschitd van zijn
neef Antonius van Bergen, maar onderscheidde zich ervan
door een breuk of brisure in de vorm van een rode Sint Jacobs-
schetp.
25 F. Gietes, "Ghetaesmakers te Bergen op Zoom van 1398-1586",
in: De Waterschans 1 (1968/1969) 4, pp. 75-83, atdaar p. 81.
26 J. Bastiaensen, K. Caimo, B. Cijffers-Rovers, J. Hopstaken, S.
Van Lani, Monumenten van zielzorg. Norbertijnen en hun pas
torieën in Brabant van 1600 tot 1850, Leuven 2010, p. 28.
27 Ibidem, p. 30.
28 Ibidem, pp. 78-79, 225 (nt. 53). Bron: Gemeentearchief
Roosendaat, arch. nr. 242, Parochie St. Jan de Doper te Roosen
daal, 1525-1996, inv. nr. 55.
29 M.J.J.G. Buijs, J.W. Veerman, 'Bouwen, bewonen, bewaren;
schets van enkete West-Brabantse pastorieën', in: Jaarboek
De Ghulden Roos 40 (2010), pp. 53-76, atdaar p. 62.
30 Ook "meerten de motenaer" was stachtoffer van deze brand.
Bergen op Zoom, West-Brabants Archief, arch. nr. 1 Raad en
Rekenkamer, inv. nr. 955 (1539, btd. 102).
31 Bastiaensen e.a., op. cit (zie nt. 26), pp. 78, 225 (nt. 54). Bron:
Gemeentearchief Roosendaat, arch. nr. 242, Parochie St. Jan de
Doper te Roosendaal, 1525-1996, inv. nr. 54.
32 R. Tijs, Renaissance- en barokarchitectuur in België. Vitruvius'
erfenis en de ontwikkeling van de bouwkunst in de Zuidelijke
Nederlanden van renaissance tot barok, Tiett 1999, p. 77.
33 G. Cattebout, Liber Memorialis, 1696. Bergen op Zoom, West
Brabants Archief, nr. R01188.
34 Buijs en Veerman, op. cit. (zie noot 29), pp. 57-62.
De Waterschans 4 - 2017
172
