De negatieve totaalsom geeft op zichzelf een
misleidend beeld. Onder de uitgaven staat
namelijk een afdracht van 2700 gulden aan
de thesaurier-generaal van de confiscaties in
Brussel. In feite werd er dus bijna 800 gulden
meer verdiend dan uitgegeven, maar was het
bedrag dat werd betaald aan de centrale con-
fiscatiekas te hoog. Francois Rezen moest het
tekort uit eigen zak voorschieten voordat het
hem in de daaropvolgende jaren in delen werd
terugbetaald. Pas in 1575 kreeg hij de laatste
400 gulden terug.27
Het was hoe dan ook nog duur om alle gebou
wen te onderhouden en de dijken te betalen.
De kosten van de renten hadden hier nog veel
hoger moeten zijn. Tenzij Alva hoogstpersoonlijk
toestemming gaf, werden renten niet uitbetaald.
Uiteindelijk werden 60 jaarrenten afgewezen,
waaronder die voor liefdadige instellingen. Bui
ten wat huurvereffeningen kreeg alleen Eliza
beth Grameye betaald voor drie renten met een
totaalwaarde van maar liefst 1116 gulden.
Conclusie
De berichten van tijdgenoten dat er honderden
mensen uit Bergen op Zoom zouden zijn ver
trokken in 1567 zijn niet te staven aan de hand
van het onderzoeksverslag van de commissaris,
de confiscatierekeningen of de door Alphonse
Verheyden opgestelde lijst van veroordeelden.
We moeten eerder denken aan een getal rond
de 60 in totaal. De leden van de protestantse
gemeente bevonden zich in alle lagen van de
toenmalige Bergse samenleving. De gemeente
bestond zowel uit rijke oud-bestuurders van
de stad als uit straatarme werklieden. Het
toenemend belang van confiscaties in de strijd
tegen de ketterij komt in Bergen op Zoom ook
duidelijk naar voren, van de doelgerichtheid van
de commissaris in het opsporen van goederen
tot het nauwkeurige beheer in de confiscatie
rekeningen. Hardvochtige regimes laten vaak
de beste bronnen achter voor historisch onder
zoek. Door de uitgebreide documentatie van de
Raad van Beroerten kunnen we een bescheiden
blik werpen op het gebeuren in Bergen op Zoom
van 450 jaar geleden met al zijn persoonlijke
tragedies.
Noten
1 Algemeen Rijksarchief te Brussel (verder: ARAB), Fonds Raad
van Beroerten, inv nr. 1, f. 83.
2 Het belangrijkste werk over de Raad van Beroerten is: Alphon
se Verheyden, Le Conseil des Troubles, I-II, Flavion-Florennes
1961. Voor het functioneren in samenwerking met het lokale
bestuur is een zeer goede studie: Carole Payen, Aux confins du
Hainaut, de Flandre et du Brabant: le bailliage d'Enghien dans la
tourmente iconoclaste (1566-1576). Étude de la répression des
troubles religieux a la lumière des archives du Conseil des Trou
bles et des comptes de confiscation, Kortrijk-Heule 2013.
3 Verheyden, Conseil, dl.2; Nodige kritische aantekeningen wor
den gegeven in M. Dierickx, "De lijst der veroordeelden door
de Raad van Beroerten", Revue belge de philologie et d'histoire
40 (1962) pp. 415-422.
4 Aline Goosens, "La legislation", dl. 1 in: Les inquisitions moder-
nes dans les Pays-Bas meridionaux, Brussel 1997, p. 116.
5 http://www.geschiedkundigekringboz.nl/site/wp-content/up-
loads/2015/11/Hervorming-te-Bergen-op-Zoom.pdf
6 West-Brabants Archief (verder: WBA), Archief Raad en Reken
kamer (verder: ARR) inv. nr. 10, f.322v-325v.
7 Godevaert van Haecht, De kroniek van Godevaert van Haecht
over de troebelen van 1565 tot 1574 in Antwerpen en elders, I,
Antwerpen 1929-1930, p. 221.
8 J. Kleijntjens en C. Slootmans, De Hervorming te Bergen-op-
Zoom, Bergen op Zoom 1933, pp. II, VI.
9 Ik hoop dit jaar nog in een bijdrage aan een bundel over mar
kies Jan IV een artikel te publiceren over de confiscatie van
zijn roerende en onroerende goederen.
10 Kleijntjens en Slootmans, Hervorming, p. XXIII.
11 Deze paragraaf is gebaseerd op het verslag uit Kleijntjens en
Slootmans, Hervorming.
12 ARAB, Fonds Rekenkamer (verder: RK), inv. nr. 18333, f.5.
13 Louis-Prosper Gachard (ed.), Correspondance de Philippe II sur
les affaires des Pays-Bas publiée d'après les originaux conservés
dans les Archives royales de Simancas, II, Brussel 1848-1861, p. 5.
14 ARAB RK 18333, f.1v., f.42-42v
15 Aanstelling op 15 januari 1571, ARAB RK 18333, ongefolieerd
blad voor de eerste pagina.
16 C. Rooze-Stouthamer, Hervorming in Zeeland (ca. 1520-1572),
Goes 1996, pp. 261, 283, 381, 397-398, 529-530.
17 ARAB RK 18333, f. 43.-46.
18 ARAB RK 18334, f.36.
19 Verheyen, "Liste des condamnées", in: Conseil des Troubles, II.
Ik heb hier alleen de namen weggestreept die ongetwijfeld
dubbel zijn. Zo wordt met "Brixius, barbier en chirurgijn"
en "Brixius de Berbier" duidelijk dezelfde man bedoeld. Of
"Jacques, bakker" geïntificeerd kan worden met "Jacob de
Peperkoeckbakker" is niet helemaal duidelijk, maar ik heb de
namen in deze als behorende bij één persoon beschouwd.
20 ARAB RK 18333, f.6-6v.
21 WBA ARR 15, f.42v; ARAB RK 18333, f.24; Kleijntjens en Sloot-
mans, Hervorming, p. XLI.
22 Dit alles op basis van het verslag in Kleijntjens en Slootmans,
Hervorming. De familierelatie wordt ook uitgedrukt in een
vermelde rente in ARAB RK 18333, f. 10v-11.
23 ARAB RK 18333, f. 1v, 3-3v, 16v-17v. Voor de huizen in de Lieve
vrouwestraat: Jan Weyts, "De Donderbusse, het Prieel van Ro
sen en de Groene Tente", De Waterschans nr.3 (1988) pp. 45-48.
24 Kleijntjens en Slootmans, Hervorming, pp. XIII, XXV.
25 Kleijntjens en Slootmans, Hervorming, pp. VIII-IX, XI.
26 ARAB RK 18333, f.2-2v, 40.
27 ARAB RK 18334, f.35v.
De Waterschans 4 - 2017
182
