a
(pü té£ 4^
£V
in de Stichting het Protestants Weeshuis te Bergen
Ppvl 1-tJtl
Afb. 2. Adres op de brief van Baselius Jr. aan Godefridus Cornelisz, detail recto, collectie Stichting het Protestants Weeshuis te
Bergen op Zoom.
dat mogelijk van belang kon zijn voor de geschiede
nis van Bergen op Zoom.1 Jeroen had het stuk ont
dekt op de site van de Franse E -bay, waar het werd
aangeboden door een handelaar in oude documen
ten in Laon. Het betrof een handgeschreven brief van
bovengenoemde predikant Jacobus Baselius Jr. (ca.
1560-1604) aan een zekere Godefridus Cornelisz. De
geadresseerde was door dokter Dikkes nader ge-
identificeerd als de latere dominee Udemans (1582
1649), eveneens uit Bergen op Zoom.2
De aanbieder op E-bay had twee scans op de web
site geplaatst die van voldoende kwaliteit bleken te
zijn om de brief te kunnen lezen. De tekst was in
het Latijn, destijds de internationale taal van weten
schappers. Na vijftig jaar was de schoolkennis van
het Latijn bij Jan Peeters weliswaar ver weggezakt,
maar toch nog in voldoende mate aanwezig om te
begrijpen dat het in essentie ging om een condole
ancebrief. De tekst werd ter nadere vertaling voorge
legd aan de classicus Jaap Dekker.
De interpretatie en vertaling van de brief was nog
niet zo gemakkelijk. De tekst bevat een zeer groot
aantal afkortingen, waarvan bij eerste lezing lang
niet altijd duidelijk was hoe zij geïnterpreteerd
moesten worden. Dit had tot gevolg dat bestudering
van de historische achtergronden, interpretatie van
het geschrevene en vertaling hand in hand moesten
gaan. Het lezen werd daarentegen vergemakkelijkt
door het lettertype dat Baselius gebruikt had. Ter
wijl aan het eind van de zestiende eeuw zo goed als
iedereen nog schreef in een uit de middeleeuwen
stammend Gothisch schrift (het zogenaamde oude
schrift), was deze brief al geschreven met moder
nere letters in Romeinse stijl, het lettertype dat wij
tot op de dag van vandaag gebruiken. Dit schrift
werd voor het eerst gebruikt door taalkundigen en
wetenschappers in de renaissance, pas aan het be
gin van de achttiende eeuw kwam het algemeen in
zwang. Baselius' moderne handschrift wijst op het
klassieke, humanistische karakter van de opleiding
die hij in Leiden genoten moet hebben.3
Hoewel de inhoud van de brief nog niet in alle details
bekend was, was wel snel duidelijk dat het docu
ment voor de stad verworven moest worden. Een
persoonlijke brief van de ene aan de andere belang
rijke Bergse predikant, vierhonderd jaar oud, goed
leesbaar en nog in een heel goede staat, is bijzonder
en zeer de moeite waard. Jan Peeters ging op zoek
naar een instelling in Bergen op Zoom die bereid zou
zijn om de brief aan te kopen. Dankzij de bemidde
ling van ds. Willem Vermeulen werd deze gevonden
op Zoom. Het weeshuis waarnaar in de naam wordt
verwezen was in 1597 door ds. Baselius Jr. zelf op
gericht. Als zodanig bestaat het niet meer, maar
de tegenwoordige Stichting heeft in essentie nog
steeds dezelfde doelstelling. Een meer toepasselijke
nieuwe eigenaar zou nauwelijks te bedenken zijn. De
regenten (bestuursleden) van Het Protestants Wees
huis besloten om de brief aan te kopen. Zo is de brief
die meer dan vierhonderd jaar geleden uit Zaltbom-
mel naar Bergen op Zoom werd verzonden, onlangs
opnieuw in onze stad teruggekeerd.
19
De Waterschans 1 - 2018