De auteur van de brief
De ontvanger van de brief
ckaerts, die hier aanwezig is: de briefbezorger dringt
aan en geeft me nauwelijks de tijd om deze brief
naar jou te schrijven en nog een naar mijn echtgeno
te. Er is geen nieuws, de vijand doet niets en ook de
nieuw aangekomen troepen zijn rustig. Zij schijnen
de komst af te wachten van de graaf van Hohenlohe
met zijn Duitse soldaten. Vaarwel beste Godefridus.
Groet je zwager en beide zussen. In zeer grote haast,
Zaltbommel, 21 juni 1599
Van harte de jouwe,
Jacobus Baselius
Junior"
Jacobus Baselius Jr. (vermoedelijk Brugge circa
1560 - Bergen op Zoom 1604) studeerde van 1579
1581 theologie in Leiden en werkte vervolgens korte
tijd in Brugge, Brussel en in Enkhuizen.4 In 1586 werd
hij als predikant aangesteld in Bergen op Zoom, waar
zijn vader Jacobus Baselius Sr. al sinds 1583 even
eens als predikant werkzaam was. In 1588, tijdens
de belegering door Parma, toonden vader en zoon
Baselius een grote inzet. Hun belangrijkste prestatie
was dat zij er de moed in wisten te houden bij de be
volking. Op zekere zondag nam ds. Baselius Jr. na de
preek een spade ter hand en leidde zijn gelovige kud
de naar een vestingwerk dat nog in aanleg was. Ook
was hij actief als verpleger van gewonden.5 In de jaren
na de belegering speelde Baselius Jr. een belangrijke
rol in de opbouw van de gereformeerde gemeenschap
en de reformatie van het maatschappelijk leven in
Bergen op Zoom. Behalve predikant was hij ook rector
(hoofd) van de Latijnse school en wist na verloop van
tijd te bewerkstelligen dat er stedelijke studiebeurzen
werden ingesteld voor toekomstige studenten. Base-
lius Jr. speelde de hoofdrol bij de oprichting van een
protestants weeshuis in Bergen op Zoom. Ten gevolge
van de oorlog waren er talloze arme weeskinderen in
de stad die niet goed konden worden opgevangen, zo
dat er een grote behoefte bestond aan een dergelijke
instelling. Het duurde van 1591 tot 1597 alvorens het
weeshuis kon worden gerealiseerd. In 1597 en 1598
reisde Baselius door het hele land om overal geld
op te halen voor het Bergse weeshuis. Hij wist bijna
10.000 gulden bijeen te brengen, voor die tijd een
enorm bedrag. Naast zijn werkzaamheden in Bergen
op Zoom was Baselius Jr. ook actief in de opbouw
van de protestantse kerk in Nederland. Zo komen we
hem onder meer tegen bij synodes in Edam in 1586
en in Gorinchem in 1595. In de loop van de tijd zijn er
vanuit Amsterdam verschillende pogingen gedaan om
p ima
Afb. 4. Godefridus Cornelisz Udemans, ets en gravure naar
een geschilderd portret door Johannes Sarragon, 1635. Col
lectie Zeeuws Archief, Middelburg.
hem weg te halen uit Bergen op Zoom. Baselius zelf
wilde eigenlijk het liefst terug naar Brugge, waar hij
was opgegroeid. Maar zover is het nooit gekomen, hij
overleed in onze stad in 1604.
Van dominee Baselius Jr. bestaat er geen portret, we
weten niet hoe hij er uit zag. Wat we ook niet wisten,
was dat Baselius de mentor is geweest van Gode
fridus Cornelisz, dominee Udemans, zoals duidelijk
wordt uit de tekst van deze juist ontdekte brief.
Bij de ontvangst van de brief, eind juni 1599, stond
de jonge Godefridus Cornelisz Udemans (Bergen op
Zoom 1581 of 1582 - Zierikzee 1649) aan het begin
van zijn loopbaan als predikant.6 Hij had juist zijn
eerste preek gehouden voor de classis van Tholen-
Bergen op Zoom en was beroepen (gevraagd) door de
gezamenlijke gemeenten van Haamstede en Burg op
Schouwen-Duiveland. Van Haamstede werd hij korte
De Waterschans 1 - 2018
22
