St
üir
&/r>
'•s-
ding) staat het gebied afgebeeld als een lang
gerekt meer: de zogenaamde Scheurbroeken.
Broek betekent hier: ven of veenmoeras. Bergen
op Zoom was er mee bezaaid.
De fougassen
Tijdens de opgraving werd er vergeefs gezocht
naar een derde onderaardse gang, tegenover
de Meeussenstraat. Die moest precies in het
hart van het ravelijn Wassenaar liggen. Achteraf
bleek dit een domme fout, want op het Plan van
d'onderaardse werken uit 1751 (zie noot 1), staat
op die plaats weliswaar een lijntje getekend,
maar volgens de legenda is dat geen tegenmijn-
gang, maar een fougasse. Hiermee betreden we
een nooit eerder onderzocht gedeelte van de
Coehoornvesting. Fougassen waren ondergrond
se mijnen die van een afstand werden ontstoken
door een lont of vuurpijl. Ze werden ook wel
fladdermijnen genoemd.5 Het konden gemet
selde bakken zijn, maar ook eenvoudige kui
len, waarin buskruit lag, of houten kisten met
springladingen, bedekt door een lading stenen.
Meestal werden de kleinere ovens genoemd en
de grotere fougassen, een naam die afgeleid is
van foco/focada, wat haardvuur betekent. De gro
te, gemetselde variant was, net als de tegen-
mijngang, een prefab onderdeel van de vesting
en dus lang voor het beleg al aanwezig. Als de
vijand in de buurt van de mijn een geschutstel-
ling had geplaatst, werd de fougasse ontstoken
vanuit de galerie majeure (ook wel moordgang
genoemd) met een vuurpijl die door een stelsel
van aardewerken buizen vloog. De klap die dit
gaf, moet indrukwekkend zijn geweest.6
Op de kaart uit 1751 is maar één fougasse aan
gegeven, maar dat is niet correct. Een kaart uit
1765, getiteld Plan van 't front van ravelijn Was
senaar, laat namelijk de werkelijke situatie zien:
niet één fougasse, maar een serie van zes, als
een waaier onder het glacis tegenover het ra
velijn Wassenaar.7 Deze kaart heeft een interes
sant bijschrift: "Plan van 't front voor 't ravelijn
Wassenaar, waarin aangetoond werd de plaats
der mijnen aangelegt door den generaal Coe-
hoorn, onder de glacij, welke van boven werden
geladen door een daarop staande pijp gemaakt
van stenen buijsen, in diameter 3 duim, ieder
lang circa 18 duimen, en die van onderen uijt de
gallerie major door een dito derwaarts strek
kende steene pijp door een vuurpijl werden aan
gestoken
Üi'XittM11
Afb. 4. Detail van een kaart van de stad en omgeving met de aanvalswerken van het Franse leger. Het stukje teruggevonden loopgraaf
ligt in het midden van de oranje cirkel.
55
De Waterschans 2 - 2018
