we er ons een idee van vormen hoe mensen en
dingen er in het verleden hebben uitgezien, zo
als in portretten van lang overleden personen;
stillevens van bloemen, dieren of objecten uit
het verleden; of in stadsgezichtentekeningen,
prenten of schilderijen van een stad.
Binnen die grote groep van historisch beeldma
teriaal vormen de stadsgezichten een bijzon
dere categorie. De vruchten en de bloemen in
stillevens van rond 1600 zijn allang vergaan en
Anthonis van Glymes, de eerste markies, wiens
portret we kennen uit zijn gebedenboek, is al
eeuwenlang dood en tot stof vervallen.1 We kun
nen niet controleren in hoeverre de afbeeldin
gen van de vruchten en van het gezicht van de
markies ook werkelijk kloppen, in hoeverre ze
overeenstemmen met de toenmalige werkelijk
heid. Maar het bijzondere van stadsgezichten is,
dat dat vaak wel kan. Belangrijke gebouwen of
stedelijke structuren die in stadgezichten uit het
verre verleden zijn afgebeeld, bestaan vaak nog
steeds. Je kunt ze één op één vergelijken met
de huidige situatie. Stadsgezichten zijn in dat
opzicht uniek en kunnen in historisch opzicht
buitengewoon waardevol zijn. Uiteraard geldt
dat alleen voor stadgezichten die destijds ook
met de bedoeling gemaakt zijn om de werkelijk
heid weer te geven. Het geldt niet voor geheel
of gedeeltelijk gefantaseerde stadsgezichten,
zogenaamde capricci, want die zijn er ook.
Stadsgezichten die niet symbolisch waren be
doeld, maar om de werkelijkheid weer te geven,
zijn gemaakt sinds de vijftiende eeuw.2 Echter,
pas halverwege de zeventiende eeuw zien we
het verschijnen van werkelijk waarheidsgetrou
we stadsgezichten. Hoogstwaarschijnlijk was
dat te danken aan de ontwikkeling van de ca
mera obscura, de voorloper van het fototoestel.
Daarmee waren tekenaars en schilders in staat
om afbeeldingen te maken waarin het perspec
tief en de onderlinge verhoudingen tot in de
kleinste details met de werkelijkheid overeen
stemden. De bekendste gebruiker van de came
ra was de genreschilder Johannes Vermeer. Dat
ook tekenaars en schilders van stadsgezichten
en van topografische voorstellingen in het alge
meen deze nieuwe techniek benut moeten heb
ben, is minder bekend.3
Een heel andere functie van stadsgezichten is
de bovengenoemde waarde die ze hebben bij
onze beleving van de geschiedenis. Het is een
bijzondere sensatie om in tekeningen of prenten
uit het verre verleden een gebouw of een locatie
te ontdekken waar je nog elke dag langs loopt.
Dankzij die herkenning kunnen we ons als het
ware in de voorstelling verplaatsen. Dankzij de
afbeelding kunnen we ons voorstellen hoe het
in het verleden geweest moet zijn. Deze bele
vingswaarde van stadsgezichten is misschien
nog wel belangrijker dan de eventuele bron-
waarde.
Bergen op Zoom is een oude stad met een rijke
geschiedenis. Bergen is gezegend met een
groot aantal mooie oude gezichten van de stad,
waarin die geschiedenis wordt uitgedrukt.4 Ik
maak me sterk dat zo ongeveer elk lid van de
Geschiedkundige Kring wel één of meerdere
oude prenten van Bergen op Zoom thuis aan de
wand heeft hangen. Een prent die je ophangt,
vertelt een boodschap: "Dit is onze stad, zie
eens hoe oud ze is en zie eens hoe mooi!"
Trots op de stad is een element dat soms ook
een belangrijke rol heeft gespeeld bij de ver
vaardiging van stadsgezichten. Dat was met
Afb. 2. Bleekveldje, kleurets, 55 x 50 mm, Peter Franssen 2014.
De Waterschans 2 - 2018
92