we er ons een idee van vormen hoe mensen en dingen er in het verleden hebben uitgezien, zo als in portretten van lang overleden personen; stillevens van bloemen, dieren of objecten uit het verleden; of in stadsgezichtentekeningen, prenten of schilderijen van een stad. Binnen die grote groep van historisch beeldma teriaal vormen de stadsgezichten een bijzon dere categorie. De vruchten en de bloemen in stillevens van rond 1600 zijn allang vergaan en Anthonis van Glymes, de eerste markies, wiens portret we kennen uit zijn gebedenboek, is al eeuwenlang dood en tot stof vervallen.1 We kun nen niet controleren in hoeverre de afbeeldin gen van de vruchten en van het gezicht van de markies ook werkelijk kloppen, in hoeverre ze overeenstemmen met de toenmalige werkelijk heid. Maar het bijzondere van stadsgezichten is, dat dat vaak wel kan. Belangrijke gebouwen of stedelijke structuren die in stadgezichten uit het verre verleden zijn afgebeeld, bestaan vaak nog steeds. Je kunt ze één op één vergelijken met de huidige situatie. Stadsgezichten zijn in dat opzicht uniek en kunnen in historisch opzicht buitengewoon waardevol zijn. Uiteraard geldt dat alleen voor stadgezichten die destijds ook met de bedoeling gemaakt zijn om de werkelijk heid weer te geven. Het geldt niet voor geheel of gedeeltelijk gefantaseerde stadsgezichten, zogenaamde capricci, want die zijn er ook. Stadsgezichten die niet symbolisch waren be doeld, maar om de werkelijkheid weer te geven, zijn gemaakt sinds de vijftiende eeuw.2 Echter, pas halverwege de zeventiende eeuw zien we het verschijnen van werkelijk waarheidsgetrou we stadsgezichten. Hoogstwaarschijnlijk was dat te danken aan de ontwikkeling van de ca mera obscura, de voorloper van het fototoestel. Daarmee waren tekenaars en schilders in staat om afbeeldingen te maken waarin het perspec tief en de onderlinge verhoudingen tot in de kleinste details met de werkelijkheid overeen stemden. De bekendste gebruiker van de came ra was de genreschilder Johannes Vermeer. Dat ook tekenaars en schilders van stadsgezichten en van topografische voorstellingen in het alge meen deze nieuwe techniek benut moeten heb ben, is minder bekend.3 Een heel andere functie van stadsgezichten is de bovengenoemde waarde die ze hebben bij onze beleving van de geschiedenis. Het is een bijzondere sensatie om in tekeningen of prenten uit het verre verleden een gebouw of een locatie te ontdekken waar je nog elke dag langs loopt. Dankzij die herkenning kunnen we ons als het ware in de voorstelling verplaatsen. Dankzij de afbeelding kunnen we ons voorstellen hoe het in het verleden geweest moet zijn. Deze bele vingswaarde van stadsgezichten is misschien nog wel belangrijker dan de eventuele bron- waarde. Bergen op Zoom is een oude stad met een rijke geschiedenis. Bergen is gezegend met een groot aantal mooie oude gezichten van de stad, waarin die geschiedenis wordt uitgedrukt.4 Ik maak me sterk dat zo ongeveer elk lid van de Geschiedkundige Kring wel één of meerdere oude prenten van Bergen op Zoom thuis aan de wand heeft hangen. Een prent die je ophangt, vertelt een boodschap: "Dit is onze stad, zie eens hoe oud ze is en zie eens hoe mooi!" Trots op de stad is een element dat soms ook een belangrijke rol heeft gespeeld bij de ver vaardiging van stadsgezichten. Dat was met Afb. 2. Bleekveldje, kleurets, 55 x 50 mm, Peter Franssen 2014. De Waterschans 2 - 2018 92

Periodieken

De Waterschans | 2018 | | pagina 48