Noten
Afb. 4. Requiem Rijtuigweg, kleurets, 44 x 108 mm, Peter Franssen 2018. [De voorstelling is in spiegelbeeld ten opzichte van de
werkelijkheid.)
1 J. Peeters, "Een onbekend portret van Anthonis van
Glymes door Jan Gossaert", in: De Waterschans 43 (2013),
pp. 90-95.
2 Voor een uitgebreid overzicht van de geschiedenis van
het stadsgezicht in Nederland aan de hand van die van
Den Haag, zie: Charles Dumas, Haagse stadsgezichten
1550-1800, Zwolle 1991, pp. 12-56. Zie ook de inleidende
artikelen in: Opkomst en bloei van het Noord-Nederlandse
stadsgezicht in de 17e eeuw, catalogus tentoonstelling
Amsterdam, Amsterdams Historisch Museum, 1977.
3 Pas in de achttiende eeuw is het gebruik van handzame,
draagbare camera's obscura door topografische kunste
naars gedocumenteerd. Het thans algemeen geaccep
teerde gebruik van de camera door Vermeer halverwege
de zeventiende eeuw vond gelijktijdig plaats met de
plotselinge opkomst van overhoeks weergegeven kerkin
terieurs en nauwkeurig en correct weergegeven stads
gezichten door Gerrit Berckheyde en Jan van der Heyden.
Dat in dezelfde periode waarin Vermeer werkzaam was,
ook schilders van kerkinterieurs en stadsgezichten
camera's obscura gingen gebruiken, ligt voor de hand en
is voor die ontwikkeling ook de meest logische verklaring.
4 Er bestaat geen algemeen overzichtswerk van stads
gezichten van Bergen op Zoom. Wel zijn de getekende
stadsgezichten tot 1800 gereproduceerd en beschreven
in een beredeneerde bestandscatalogus: J.H. van
Mosselveld, W.A. van Ham, Tekeningen van Bergen op
Zoom, Bergen op Zoom 1973. In de loop van de afge
lopen decennia zijn selecties van tekeningen, prenten
en schilderijen beschreven en in reproductie uitgegeven
op initiatief van of door de Gemeentelijke Archiefdienst/
het Regionaal Historisch Centrum (RHC): J.H. van
Mosselveld, Prenten van Bergen op Zoom, Breda 1967;
diverse auteurs, Bergen op Zoom in kaart en beeld I-XL
(1988-1997); diverse auteurs, Bergse impressies I-XXIV
(2001-2004).
5 W.A. van Ham, "Het stadsgezicht op Bergen op
Zoom door Samuel de Swaef (1634) herdrukt", in: De
Waterschans 31 (2001), pp. 101-115.
6 In het bijzonder was dit het geval in de achttiende eeuw,
Cornelis Pronk, Jan de Beijer en Abraham de Haen zijn
goede voorbeelden van dergelijke kunstenaars. De vraag
naar stadsgezichten bestond echter al sinds het eind van
de zestiende eeuw. Eugène Rensburg en Jan van Ham
waren de bekendste kunstenaars die in de eerste helft
van de twintigste eeuw in de behoefte voorzagen aan
prenten met stadsgezichten van Bergen op Zoom.
7 Zoals velen zich zullen herinneren, verwerkte Fons
Gieles vaak Bergse stadsgezichten in de kerst- en
nieuwjaarskaartjes die hij vrienden en bekenden aan het
eind van het jaar toestuurde. Over dit onderwerp, zie: J.
Peeters, Van tekening tot prent, Bergse grafiek door Fons
Gieles, handout/catalogus bij de gelijknamige tentoon
stelling in het Markiezenhof, 2005. Voor een overzicht van
het werk van Gieles: zie de website
www.fonsgieles.nl.
De Waterschans 2 - 2018
94
