dozen met foto's van de landschappen van
Schoeff had doorgenomen.37 "Bij een aantal
schilderijen deed zich een merkwaardige erva
ring voor," vertelde Rochus, "ik had het gevoel
naar de Brabantse Wal te kijken." Dit element
had Rochus uit zijn artikel weggelaten, omdat
hij geen kunsthistoricus was en zich niet capa
bel achtte om over dit onderwerp een zinnige
uitspraak te doen.
De landschappen in de schilderijen van Schoeff
zou je naar type in drie groepen kunnen indelen.
In de eerste plaats zijn daar de echte Hollandse,
dus NoordnederLandse, landschappen: we zien
een rivier of een meertje met wat bomen en
struiken in een laaggelegen, vlak polderland.
In deze landschappen is de invloed aan te wij
zen van zeventiende-eeuwse Hollandse Land-
schapssschilders als Jan van Goyen, de buur
man van Schoeff in Den Haag, of van Salomon
van RuysdaeL (afb. 4-5-6-7). In de tweede plaats
zijn er heuvel- of berglandschappen, vaak met
wijde vergezichten. Dankzij boven vermelde
vondst van Rochus mogen we aannemen dat
deze gebaseerd of geïnspireerd zullen zijn op
de landschappen die Schoeff in werkelijkheid
gezien zal hebben tijdens zijn reis door Frank
rijk. Het kleine landschapje dat van de kamer
van Wim Reijnders is gekomen behoort tot deze
groep (afb. 1-2). Dan zijn er landschappen met
aan de ene kant laaggelegen, vlak land, vaak
met een waterpartij, en aan de andere kant een
oprijzende heuvel of heuveLwand. Het samen
voorkomen van precies deze twee landschap
pelijke elementen is het meest opvallende ken
merk van de Brabantse Wal. Ik denk daarom dat
Rochus het goed gezien heeft en dat hij terecht
in een aantal schilderijen de Brabantse Wal
heeft herkend (afb. 13-14-15).
Opgegroeid en opgeleid in Antwerpen, later wo
nend in Den Haag, maar altijd met een sterke
band met zijn geboortestad, zal Schoeff de reis
tussen deze twee steden verschillende malen
hebben afgelegd. Het landschap dat hij daarbij
passeerde, zal hem als landschapsschilder zijn
opgevallen. De vader van de schilder, Pieter,
had een boerderij in Stabroek, juist ten zuiden
van de Brabantse Wal, en later woonde Schoeff
zeLf in Bergen op Zoom, bovenop de Brabantse
Wal. Het hoeft daarom geen verbazing te wek
ken dat Johannes Schoeff de Brabantse Wal
schilderde, of tenminste dat hij schilderijen
maakte die op dat landschap zijn geïnspireerd.
En dit aspect zou het werk van Johannes
Schoeff nog eens extra interessant kunnen
maken voor Bergen op Zoom. In zijn column
"Beste lezer" in het juninummer van De Water
schans 2017 heeft Koert DamveLd beschreven
hoe het thema van de Brabantse Wal zich de
afgelopen paar jaar heeft ontwikkeld tot het
belangrijkste pubLiciteitsvoertuig voor onze stad
en onze streek.38 In die publiciteit zou Johan
nes Schoeff met zijn schilderijen een zinvolle en
aansprekende rol kunnen spelen. De stad zou
de schilder moeten omarmen als een verloren
zoon en claimen als een echte Bergse schilder.
Dat zou nog terecht zijn ook, want daarvoor
heeft hij lang genoeg hier gewoond en gewerkt.
Bergen op Zoom zou uiteraard ook moeten be
schikken over een schiLderij van Schoeff dat op
de Brabantse WaL is geïnspireerd, het kLeine
landschapje van de kamer van Wim Reijnders
is immers van een ander type. Een schiLderij
dat hiervoor bij uitstek geschikt was geweest,
is de afgelopen tijd kort achter elkaar verschil
lende keren op veilingen aangeboden (afb. 16).39
Heel jammer dat het Markiezenhof dit schilderij
niet heeft gekocht, een dergelijke kans zal zich
niet snel opnieuw voordoen. Maar het museum
zou bijvoorbeeld ook een mooie tentoonstelling
kunnen maken die gewijd is aan het werk van
Schoeff, dat is nooit eerder gebeurd. Allerlei
prachtige landschappen van Schoeff, juweeltjes
van schilderkunst, bijeen in onze stad, ik zie het
al voor me. Schoeff in het Markiezenhof? Zeker,
Schoeff in het Markiezenhof!
Noten
1 Ik dank Dr. Jeroen GiLtaij, Rochus van den Bergh, YoLande Kort
lever, Rozanne de Bruijne, Belinda Dozy, Bart van EekeLen,
André Moerbeek, dhr. A.W. Verbeem, Friso Lammertse, René
Bastiaanse, Jeroen GrosfeLd en Louis Weys, zonder wier directe
of indirecte hulp en informatie dit artikel niet mogelijk was
geweest.
2 Destijds was het Markiezenhof nog een museum met een
eigen directie.
3 Afmetingen paneel 30 x 54,3 cm; lijst 43,5 x 59,5 cm.
4 Dr. Weggeman was tenminste sinds 1947 als specialist
aan het ABG verbonden, van 1964-1968 als geneesheer
directeur.
5 De brief trof ik aan in een map in het digitale archief van het
museum. De map bevatte een klein aantal door René nage
laten bestanden. De brief is gericht aan een zekere heer
Crama te KaLmthout, die van de acceptatie in kennis wordt
gesteld en voor zijn bemiddeling wordt bedankt.
6 Rembrandt in zwart-wit, Het Markiezenhof, 3 augustus-10
november 2013 (Rembrandt-etsen).
7 Schatten uit het depot, de keuze van de conservator, Het
Markiezenhof, 10 december 2013 - 8 maart 2014, cat. no. 20.
127
De Waterschans 3 - 2018
