Hoe hoog is de schoorsteen? De schoorsteen was in Nederland een van de hoogste in zijn soort. Maar hoe hoog de schoor steen precies was en is, is moeilijk te zeggen. De cijfers daarover lopen namelijk uiteen. De schoorsteen had volgens onder meer BOEi en MFB een oorspronkelijke hoogte van 75 meter, maar volgens De Erfgoedstem en BN/DeStem 77 meter. Een andere publicatie in BN/DeStem vermeldt echter 74 meter. De schoorsteen zou volgens MFB en BN/DeStem tot een hoogte van 63 meter zijn afgebroken.44 Met de nieuwe, stalen constructie van 15 meter daar bovenop zou de totale hoogte uitkomen op 78 meter. Het gehele terrein behoorde tot het gebieds- ontwikkelingsproject Bergse Haven, dat later Schelde Vesting werd gedoopt.45 In het kader van dat plan verrijzen sinds juli 2015 gefaseerd woningen op een deel van het terrein genaamd Nieuwe Vesting, dat daarmee wordt gebruikt voor de noden en eisen van de eenentwin tigste eeuw.46 Want vernieuwing stimuleert de economie en vice versa. Noten: 1 Johanna Jacobs, eindredactie, Marc van der Steen, Marius Broos, Alex Beets, John Roovers, Bergen op Weg, deel 3. Transport over Rails, Bergen op Zoom 2014, p. 189. 2 Zie ook Jaarboek "De Oranjeboom" 66 (2013), Breda 2014. 3 Bram Bouwens, Alcohol in beweging. Nedalco honderd jaar Den Haag 1999, p. 26. 4 M.C.J. Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", in: De Waterschans (1995) 2, pp. 62-68, aldaar pp. 65-66; Bergen op Weg, deel 3, p. 132. 5 Een raccordement of raccordementsspoor(tijn) is een niet-open- bare goederenspoorlijn die aansluit op een hoofdspoorweg. 6 Johanna Jacobs, eindredactie, Do Meeus, Marc van der Steen, Toon Franken, Willem Heijbroek, Gijs Asselbergs, Jan van de Kasteele, Bergen op Weg, deel 2. Transport over Wegen, Bergen op Zoom 2014, pp. 139, 141, 144, 155-156. 7 Dat moest gebeurd zijn vóór 9 juni 1906. WBA, archiefnr. 2035, ZNMSF, inv.nr. 61. 8 WBA, archiefnr. 2035, ZNMSF, inv.nr. 61. Hoewel in de literatuur 1906 als bouwjaar wordt genoemd, werd de vergunning pas verleend op 8 maart 1907. Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", aldaar pp. 66-67; Ben Daeter, Aat Weysters, Impressies van Bergen op Zoom vanuit een andere hoek bekeken, z.p. [1989], pp. 106-107. 9 Bouwens, Alcohol in beweging, pp. 27-28, 33; Nic Grosfeld, "Mannen in ijzer", in: De Waterschans 20 (1990) 2, pp. 22-27, aldaar p. 22; Peter de Brie, "Nedalco, een blakend gezond koningskind", in: BN/DeStem 17 juli 1999; BN/DeStem 29 juli 2010, "De geur bleef altijd hangen", http://www. bndestem.nl/regio/bergen-op-zoom/de-geur-bleef-altijd- hangen-1.747424, geraadpleegd 22-12-2017; brief Ko v.d. Ketterij, 18 juli 1999. 10 Bergen op Weg, deel 3, pp. 131, 133. 11 Het water was voor beide bedrijven belangrijk. De belang rijkste grondstof, melasse, werd onder meer aangevoerd via trein en tram en grotendeels per schip, net als de voor naamste brandstof, steenkolen. Ook verzending van spiritus en potas verliep per spoor en over water. De fabriek had ook veel spoortransport nodig en had dan ook een eigen spoor- aansluiting. Johanna Jacobs, eindredactie, Johanna Jacobs, Marie-Louise ten Horn-van Nispen, Gerrit Groeneweg, Bergen op Weg, deel 1. Transport over Water, Bergen op Zoom 2014, pp. 152-153, 155, 157-158; Bergen op Weg, deel 3, pp. 60, 132-133, 139, 145, 156, 158, 184. 12 Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", aldaar pp. 63, 64-65. 13 Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", aldaar p. 68. 14 Bergen op Weg, deel 1, p. 156. 15 Respectievelijk WBA, bouwvergunningen 1921/404, 1921/529 en 1921/642. 16 Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", aldaar pp. 67, 68. 17 WBA, bouwvergunning 1922/1063; WBA, bouwvergunning 1924/111. 18 Bouwens, Alcohol in beweging, pp. 56, 58. 19 Bij het fermenteren wordt het substraat, een biologisch materiaal, omgezet met behulp van micro-organismen. Zo vormen bijvoorbeeld gisten suiker om tot alcohol: door de vergisting van suikers verkrijgt men ethanol. 20 WBA, archiefnr. 2035, ZNMSF, inv.nr. 61. 21 Bergen op Weg, deel 3, pp. 134-135, 138. 22 Lokale voorbeelden van de zelfde bouwstijl zijn de gebouwen van het Mollerlyceum (Bolwerk Zuid 168) en het voormalige café-restaurant van Oranjeboom, heden hotel Tulip Inn (Antwerpsestraat 56). 23 Bouwens, Alcohol in beweging, p. 63; "ZNSF, nieuw kantoor gebouw geopend", in: Dagblad voor Noord-Brabant 30 oktober 1933. 24 Monumenten Fonds Brabant, "Bergen op Zoom, Schoorsteen Nedalco", http://www.monumentenfonds- brabant.nl/monumenten_7.html, geraadpleegd 22-1-2017. 25 Bouwens, Alcohol in beweging, pp. 75, 84. 26 Bouwens, Alcohol in beweging, p. 119. 27 WBA, bouwvergunning 1969/1348.60. 28 WBA, bouwvergunning 1974/319, vergunningnummer 8927. 29 Bouwens, Alcohol in beweging, p. 141; "Ontploffingen bij grote brand in alcoholfabriek", in: Reformatorisch Dagblad 19 februari 1998; "Theo Schots, talenfreak in internationaal cijfertjesland", in: BN/DeStem 28 april 2011, http://www. bndestem.nl/regio/bergen-op-zoom/theo-schots-talen- freak-in-internationaal-cijfertjesland-1.600904, geraad pleegd 5-2-2017. 30 Jan van de Kasteele, "Op zoek naar vesting Bergen op Zoom", in: BN/DeStem 17 januari 2017, https://www. bndestem.nl/bergen-op-zoom/op-zoek-naar-vesting- bergen-op-zoom~afb4b6eb/, graadpleegd 22-12-2017; Jan van de Kasteele, "Vesting Bergen op Zoom moet weer tot leven komen", in: BN/DeStem 18 januari 2017, https://www. bndestem.nl/bergen-op-zoom/vesting-bergen-op-zoom- moet-weer-tot-leven-komen~a33af47d/, geraadpleegd 22-12-2017. 31 De schenking van percelen (en daarbij het erfpachtrecht van perceelnr. 4011 en een som van 115.000 gulden) gelegen aan de Rijtuigweg (kadasternrs. 4012, 4286 en 4717, sectie H) werd notarieel vastgelegd op 15 juli 1999 en door de gemeente aanvaard in de raadsvergadering op 30 september 1999. SROB/77. De Waterschans 1 - 2019 50

Periodieken

De Waterschans | 2019 | | pagina 50