Hoe hoog is de schoorsteen?
De schoorsteen was in Nederland een van de
hoogste in zijn soort. Maar hoe hoog de schoor
steen precies was en is, is moeilijk te zeggen.
De cijfers daarover lopen namelijk uiteen. De
schoorsteen had volgens onder meer BOEi en
MFB een oorspronkelijke hoogte van 75 meter,
maar volgens De Erfgoedstem en BN/DeStem
77 meter. Een andere publicatie in BN/DeStem
vermeldt echter 74 meter. De schoorsteen zou
volgens MFB en BN/DeStem tot een hoogte
van 63 meter zijn afgebroken.44 Met de nieuwe,
stalen constructie van 15 meter daar bovenop
zou de totale hoogte uitkomen op 78 meter.
Het gehele terrein behoorde tot het gebieds-
ontwikkelingsproject Bergse Haven, dat later
Schelde Vesting werd gedoopt.45 In het kader
van dat plan verrijzen sinds juli 2015 gefaseerd
woningen op een deel van het terrein genaamd
Nieuwe Vesting, dat daarmee wordt gebruikt
voor de noden en eisen van de eenentwin
tigste eeuw.46 Want vernieuwing stimuleert de
economie en vice versa.
Noten:
1 Johanna Jacobs, eindredactie, Marc van der Steen, Marius
Broos, Alex Beets, John Roovers, Bergen op Weg, deel 3.
Transport over Rails, Bergen op Zoom 2014, p. 189.
2 Zie ook Jaarboek "De Oranjeboom" 66 (2013), Breda 2014.
3 Bram Bouwens, Alcohol in beweging. Nedalco honderd jaar
Den Haag 1999, p. 26.
4 M.C.J. Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", in: De
Waterschans (1995) 2, pp. 62-68, aldaar pp. 65-66; Bergen op
Weg, deel 3, p. 132.
5 Een raccordement of raccordementsspoor(tijn) is een niet-open-
bare goederenspoorlijn die aansluit op een hoofdspoorweg.
6 Johanna Jacobs, eindredactie, Do Meeus, Marc van der
Steen, Toon Franken, Willem Heijbroek, Gijs Asselbergs, Jan
van de Kasteele, Bergen op Weg, deel 2. Transport over Wegen,
Bergen op Zoom 2014, pp. 139, 141, 144, 155-156.
7 Dat moest gebeurd zijn vóór 9 juni 1906. WBA, archiefnr.
2035, ZNMSF, inv.nr. 61.
8 WBA, archiefnr. 2035, ZNMSF, inv.nr. 61. Hoewel in de
literatuur 1906 als bouwjaar wordt genoemd, werd de
vergunning pas verleend op 8 maart 1907. Broos, "Rails in en
om Bergen op Zoom (II)", aldaar pp. 66-67; Ben Daeter, Aat
Weysters, Impressies van Bergen op Zoom vanuit een andere
hoek bekeken, z.p. [1989], pp. 106-107.
9 Bouwens, Alcohol in beweging, pp. 27-28, 33; Nic Grosfeld,
"Mannen in ijzer", in: De Waterschans 20 (1990) 2, pp. 22-27,
aldaar p. 22; Peter de Brie, "Nedalco, een blakend gezond
koningskind", in: BN/DeStem 17 juli 1999; BN/DeStem
29 juli 2010, "De geur bleef altijd hangen", http://www.
bndestem.nl/regio/bergen-op-zoom/de-geur-bleef-altijd-
hangen-1.747424, geraadpleegd 22-12-2017; brief Ko v.d.
Ketterij, 18 juli 1999.
10 Bergen op Weg, deel 3, pp. 131, 133.
11 Het water was voor beide bedrijven belangrijk. De belang
rijkste grondstof, melasse, werd onder meer aangevoerd via
trein en tram en grotendeels per schip, net als de voor
naamste brandstof, steenkolen. Ook verzending van spiritus
en potas verliep per spoor en over water. De fabriek had ook
veel spoortransport nodig en had dan ook een eigen spoor-
aansluiting. Johanna Jacobs, eindredactie, Johanna Jacobs,
Marie-Louise ten Horn-van Nispen, Gerrit Groeneweg,
Bergen op Weg, deel 1. Transport over Water, Bergen op Zoom
2014, pp. 152-153, 155, 157-158; Bergen op Weg, deel 3, pp. 60,
132-133, 139, 145, 156, 158, 184.
12 Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", aldaar pp. 63,
64-65.
13 Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", aldaar p. 68.
14 Bergen op Weg, deel 1, p. 156.
15 Respectievelijk WBA, bouwvergunningen 1921/404, 1921/529
en 1921/642.
16 Broos, "Rails in en om Bergen op Zoom (II)", aldaar pp. 67,
68.
17 WBA, bouwvergunning 1922/1063; WBA, bouwvergunning
1924/111.
18 Bouwens, Alcohol in beweging, pp. 56, 58.
19 Bij het fermenteren wordt het substraat, een biologisch
materiaal, omgezet met behulp van micro-organismen. Zo
vormen bijvoorbeeld gisten suiker om tot alcohol: door de
vergisting van suikers verkrijgt men ethanol.
20 WBA, archiefnr. 2035, ZNMSF, inv.nr. 61.
21 Bergen op Weg, deel 3, pp. 134-135, 138.
22 Lokale voorbeelden van de zelfde bouwstijl zijn de gebouwen
van het Mollerlyceum (Bolwerk Zuid 168) en het voormalige
café-restaurant van Oranjeboom, heden hotel Tulip Inn
(Antwerpsestraat 56).
23 Bouwens, Alcohol in beweging, p. 63; "ZNSF, nieuw kantoor
gebouw geopend", in: Dagblad voor Noord-Brabant 30 oktober
1933.
24 Monumenten Fonds Brabant, "Bergen op Zoom,
Schoorsteen Nedalco", http://www.monumentenfonds-
brabant.nl/monumenten_7.html, geraadpleegd 22-1-2017.
25 Bouwens, Alcohol in beweging, pp. 75, 84.
26 Bouwens, Alcohol in beweging, p. 119.
27 WBA, bouwvergunning 1969/1348.60.
28 WBA, bouwvergunning 1974/319, vergunningnummer 8927.
29 Bouwens, Alcohol in beweging, p. 141; "Ontploffingen bij
grote brand in alcoholfabriek", in: Reformatorisch Dagblad
19 februari 1998; "Theo Schots, talenfreak in internationaal
cijfertjesland", in: BN/DeStem 28 april 2011, http://www.
bndestem.nl/regio/bergen-op-zoom/theo-schots-talen-
freak-in-internationaal-cijfertjesland-1.600904, geraad
pleegd 5-2-2017.
30 Jan van de Kasteele, "Op zoek naar vesting Bergen op
Zoom", in: BN/DeStem 17 januari 2017, https://www.
bndestem.nl/bergen-op-zoom/op-zoek-naar-vesting-
bergen-op-zoom~afb4b6eb/, graadpleegd 22-12-2017; Jan
van de Kasteele, "Vesting Bergen op Zoom moet weer tot
leven komen", in: BN/DeStem 18 januari 2017, https://www.
bndestem.nl/bergen-op-zoom/vesting-bergen-op-zoom-
moet-weer-tot-leven-komen~a33af47d/, geraadpleegd
22-12-2017.
31 De schenking van percelen (en daarbij het erfpachtrecht
van perceelnr. 4011 en een som van 115.000 gulden) gelegen
aan de Rijtuigweg (kadasternrs. 4012, 4286 en 4717, sectie
H) werd notarieel vastgelegd op 15 juli 1999 en door de
gemeente aanvaard in de raadsvergadering op 30 september
1999. SROB/77.
De Waterschans 1 - 2019
50