Hoe Onkel Freundlich in 't Krabbegat werd omarmd Papieren koppen, Gapers en papieren maskers Eric Elich Sinds enkele jaren ben ik gefascineerd door de Gaper. Wie heeft deze kop ontworpen en gemaakt? Wat is zijn rol en waarom wordt de Gaper nog steeds gezien als het authentieke oerbeeld van de Bergse Vastenavend en hét model voor alle Bergse Vastenavendkoppen? Op zoek naar een ant woord op deze vragen ga ik kopke n'onder in de wereld van de Gaper. Inleiding Masker en gezicht zijn in onze verbeelding duide lijk gescheiden. Het masker is bijna het tegen overgestelde van het gezicht. We verbinden het gezicht met het individu en het masker vooral met het type. Nog altijd en in veel culturen vin den we maskers in de meest uitlopende vormen die variëren van het antieke theatermasker tot het pantykousenmasker van bankrovers. Een masker of kop wordt om verschillende rede nen opgezet. Om zich te vermommen, om er feestelijk uit te zien of om zich te beschermen. Er bestaan wel duizenden riten en gebruiken waarin maskers een rol spelen. Van het woord masker wordt algemeen aangenomen dat het van Arabische herkomst is. In het Arabisch is er het woord mashara dat in de dertiende eeuw gedocumenteerd werd en maskerade betekent.1 Koppen vol goedige laatdunkendheid In het onderzoek naar maskers en draag- of op- zetkoppen kwam ik tientallen termen, voorna melijk Duitse, tegen: Aufsetzköpfe, Schwedköpfe, Grossgrinde, Dickkopf Masken, Modiköpfe. Het meest opmerkelijke woord dat ik tegenkwam, is wel het woord Larven. Maskers en koppen van papier-maché worden in Duitsland aangeduid als Larven.2 In 't Krabbegat kennen we deze koppen als Gapers. In het gevolg van de prins vinden we ook een dertigtal dragers van ware kunstkoppen, de zogenaamde koppendragers. Dat zijn de dragers en draagsters van lange of korte Boeren- en varkenskoppen. "Koppen met geniepige, met uitpuilende oogjes en valse lach jes, met platte, grote snuiten vol goedige laat dunkendheid." schrijft Piet de Bobberd in een artikel in De Maasbode.3Tijdens de intocht van 1930 werd Prins Warringa vergezeld door Boe ren met papieren maskers en papieren kop pen. Ze kwamen in een open wagon van de Stoomtramwegmaatschappij A.B.T. Antwerpen- Bergen op Zoom-Tholen, de stad, 't Krabbegat, binnenrijden. Meer dan 8 x 11 jaar later zien we deze koppen, waarvan er een bekend staat als de Gaper, nog steeds in de Intocht en de Op tocht. Kunstzinnige koppen Bergse Vastenavendkunstenaars als Rijn Came ron (1900-1973), Jef Hout (1901 -1976) en Louis Weijts (1905-1995) hebben de boertige koppen in de jaren '30 van de twintigste eeuw gezien en verbeeld. Van Rijn Cameron zijn een paar Afb.1. Prins Warringa met zijn nar omringd door boeren met gazen maskers en koppen, in het midden de Gaper, 1931. Fotograaf onbekend. De Waterschans 1 - 2019 52

Periodieken

De Waterschans | 2019 | | pagina 52