Hoe Onkel Freundlich in
't Krabbegat werd omarmd
Papieren koppen, Gapers en papieren maskers
Eric Elich
Sinds enkele jaren ben ik gefascineerd door de Gaper. Wie heeft deze kop ontworpen en gemaakt?
Wat is zijn rol en waarom wordt de Gaper nog steeds gezien als het authentieke oerbeeld van de
Bergse Vastenavend en hét model voor alle Bergse Vastenavendkoppen? Op zoek naar een ant
woord op deze vragen ga ik kopke n'onder in de wereld van de Gaper.
Inleiding
Masker en gezicht zijn in onze verbeelding duide
lijk gescheiden. Het masker is bijna het tegen
overgestelde van het gezicht. We verbinden het
gezicht met het individu en het masker vooral
met het type. Nog altijd en in veel culturen vin
den we maskers in de meest uitlopende vormen
die variëren van het antieke theatermasker tot
het pantykousenmasker van bankrovers. Een
masker of kop wordt om verschillende rede
nen opgezet. Om zich te vermommen, om er
feestelijk uit te zien of om zich te beschermen.
Er bestaan wel duizenden riten en gebruiken
waarin maskers een rol spelen. Van het woord
masker wordt algemeen aangenomen dat het
van Arabische herkomst is. In het Arabisch is
er het woord mashara dat in de dertiende eeuw
gedocumenteerd werd en maskerade betekent.1
Koppen vol goedige laatdunkendheid
In het onderzoek naar maskers en draag- of op-
zetkoppen kwam ik tientallen termen, voorna
melijk Duitse, tegen: Aufsetzköpfe, Schwedköpfe,
Grossgrinde, Dickkopf Masken, Modiköpfe. Het
meest opmerkelijke woord dat ik tegenkwam,
is wel het woord Larven. Maskers en koppen van
papier-maché worden in Duitsland aangeduid
als Larven.2 In 't Krabbegat kennen we deze
koppen als Gapers. In het gevolg van de prins
vinden we ook een dertigtal dragers van ware
kunstkoppen, de zogenaamde koppendragers.
Dat zijn de dragers en draagsters van lange of
korte Boeren- en varkenskoppen. "Koppen met
geniepige, met uitpuilende oogjes en valse lach
jes, met platte, grote snuiten vol goedige laat
dunkendheid." schrijft Piet de Bobberd in een
artikel in De Maasbode.3Tijdens de intocht van
1930 werd Prins Warringa vergezeld door Boe
ren met papieren maskers en papieren kop
pen. Ze kwamen in een open wagon van de
Stoomtramwegmaatschappij A.B.T. Antwerpen-
Bergen op Zoom-Tholen, de stad, 't Krabbegat,
binnenrijden. Meer dan 8 x 11 jaar later zien
we deze koppen, waarvan er een bekend staat
als de Gaper, nog steeds in de Intocht en de Op
tocht.
Kunstzinnige koppen
Bergse Vastenavendkunstenaars als Rijn Came
ron (1900-1973), Jef Hout (1901 -1976) en Louis
Weijts (1905-1995) hebben de boertige koppen
in de jaren '30 van de twintigste eeuw gezien
en verbeeld. Van Rijn Cameron zijn een paar
Afb.1. Prins Warringa met zijn nar omringd door boeren met
gazen maskers en koppen, in het midden de Gaper, 1931.
Fotograaf onbekend.
De Waterschans 1 - 2019
52