Elke carnavals-figuur heeft behalve een karak teristieke kop ook een bijbehorende outfit die, zoals gezegd, beroepsgerelateerd is. Het spel dat daarbij gespeeld moest worden hield daar mee verband. Soms ook ontstond spelender wijs en spontaan een nieuw karakter. Een mooi voorbeeld daarvan vinden we in Bad Waldsee (Baden-Württemberg) waar, in 1882, notaris Alois Albrecht met Fasnacht een Schwellkopf opzette, daarmee naar het raam van zijn huis liep en naar de kinderen in het schoolgebouw tegenover hem zwaaide. De kinderen kwamen naar het raam, waar hij ze trakteerde op worst, kip, appels of snoep. Dat werd een traditie, die daar op Gumpiger Donstig (vuile donderdag) nog steeds bestaat.16 Omarmd Wat de carnavalstradities in Bergen op Zoom betreft kan nog het volgende gezegd worden. Van 1946 tot in de jaren '60 werden de koppen met Vastenavend gedragen door de Boeren van de Leutige Ploeg. Ze improviseerden er flink op los. Zo hield Onkel Freundlich (de Gaper) voortdurend zijn hand voor zijn open mond. De Schlauberger mit groBen Ohren (de Wijsneus) peuterde in zijn neus. Pfiffikus (d'n Uitgekookte) tikte zichzelf achter de ellebogen. De Jüngster Stift (de Flapoor) luisterde aandachtig maar hield zich doof terwijl de Dicker Mann zich te- goed deed aan worst en kip. Nog altijd zijn de Gaper en de daaraan verwante koppen de meest tot de verbeelding sprekende figuren. Echter, alleen in Bergen op Zoom zijn ze een vast onderdeel van de Vastenavend ge bleven. In andere carnavalssteden in ons land zijn ze verdwenen. Overigens kunnen carnavals koppen nog wel gezien worden in youtube-filmp- jes van het Polygoon-journaal in de na-oorlogse jaren. Ook in sommige musea, zoals het Oetel- donks Gemintemuzejum en het Zuiderzeemuseum in Enkhuizen zijn er nog carnavalskoppen te zien. De plaats en betekenis die we in Bergen op Zoom aan de carnavalskoppen gegeven heb ben steunt vooral op traditie en nostalgie. In het bijzonder de figuur van De Gaper kun je - zelfs los gezien van zijn oorspronkelijke functie en betekenis - bij veel gelegenheden tegenkomen tijdens de Bergse Vastenavend. Hij heeft zijn plaats in 't Krabbegat gevonden en wordt in de carnavalstijd door de Bergenaren al bijna ne gentig jaar omarmd. Noten Afb. 16. In 't Krabbegat zijn de koppen een vast onderdeel gebleven. De Gaper spreekt aan en straalt de nostalgische Vastenavend uit. De Waterschans 1 - 2019 62 1 Hans Belting, Face and Mask, Princeton 2017, p. 54. 2 Andreas Reutter, Alemannische Larvenfreunde, www.larvenfreunde.de, geraadpleegd op 25 april 2018. 3 Piet de Bobberd, "In de bonte storm van drie dagen zotternij", Maasbode 1949, artikel Vastenavendkrant 1950. 4 Deze koppen zijn gemaakt door Albert Moelker, Joost Eijkman en Eric Elich. 5 Vervaardigd door Paul Versijp. In 2011 ontwierp en boetseerde hij ook de Gapers die aan de lantaarnpalen op de Grote Markt worden bevestigd. 6 Danielle Godinas, Archives Verviers (Bi, email 23 mei 2018. 7 Hans Stumpel, "Om oew' eige aan te vergaaaaape...", Vastenavendkrant 1997. 8 De catalogus werd door Louis Weijs gekocht en kwam in 2013 in bezit van Eric Elich. 9 Werner Matschke, 150 Jahre Manebacher Masken- und FestartikeOndustrie, lezing 13 oktober 1996, archief Monika Meyer, Manebach. 10 Neurenberg was tot in de achttiende eeuw de belangrijkste indus triestad van Zuid-Duitsland: machines, electrische inrichtingen [Siemens-Schuckert], potloden Fe.a.), penselen, speelgoed, brons, kleurendrukwerk, peperkoek en bier gingen vanaf hier de wereld over, www.wikipedia.nl, geraadpleegd op 10 september 2018. 11 Er woedden gedurende een periode van meer dan dertig jaar diverse oorlogen. Er werd strijd gevoerd tegen de Fransen, de Maartrevolutie vond plaats alsmede de Oostenrijks-Pruisische oorlog. 12 Werner Matschke, p. 4. 20-08-2018 13 Werner Matschke, p. 4. 20-08-2018 14 Bouwclubs, vooral kinder- en jeugdbouwclubs in Bergen op Zoom, maken nog steeds gebruik van deze plak-techniek. 15 Hans Steinegger, Grossgrinde-Zunft Schwyz, Chronik 1936-2016, Schwyz 2016, p. 116 e.v. 16 Hans Steinegger, ibidem, p. 124. 17 Gusta Reichwein en Jorien Jas, 't Achterste van de tong, Enkhuizen, 's-Gravenhage 1988.

Periodieken

De Waterschans | 2019 | | pagina 62