Elke carnavals-figuur heeft behalve een karak
teristieke kop ook een bijbehorende outfit die,
zoals gezegd, beroepsgerelateerd is. Het spel
dat daarbij gespeeld moest worden hield daar
mee verband. Soms ook ontstond spelender
wijs en spontaan een nieuw karakter. Een mooi
voorbeeld daarvan vinden we in Bad Waldsee
(Baden-Württemberg) waar, in 1882, notaris
Alois Albrecht met Fasnacht een Schwellkopf
opzette, daarmee naar het raam van zijn huis
liep en naar de kinderen in het schoolgebouw
tegenover hem zwaaide. De kinderen kwamen
naar het raam, waar hij ze trakteerde op worst,
kip, appels of snoep. Dat werd een traditie, die
daar op Gumpiger Donstig (vuile donderdag) nog
steeds bestaat.16
Omarmd
Wat de carnavalstradities in Bergen op Zoom
betreft kan nog het volgende gezegd worden.
Van 1946 tot in de jaren '60 werden de koppen
met Vastenavend gedragen door de Boeren van
de Leutige Ploeg. Ze improviseerden er flink
op los. Zo hield Onkel Freundlich (de Gaper)
voortdurend zijn hand voor zijn open mond. De
Schlauberger mit groBen Ohren (de Wijsneus)
peuterde in zijn neus. Pfiffikus (d'n Uitgekookte)
tikte zichzelf achter de ellebogen. De Jüngster
Stift (de Flapoor) luisterde aandachtig maar
hield zich doof terwijl de Dicker Mann zich te-
goed deed aan worst en kip.
Nog altijd zijn de Gaper en de daaraan verwante
koppen de meest tot de verbeelding sprekende
figuren. Echter, alleen in Bergen op Zoom zijn
ze een vast onderdeel van de Vastenavend ge
bleven. In andere carnavalssteden in ons land
zijn ze verdwenen. Overigens kunnen carnavals
koppen nog wel gezien worden in youtube-filmp-
jes van het Polygoon-journaal in de na-oorlogse
jaren. Ook in sommige musea, zoals het Oetel-
donks Gemintemuzejum en het Zuiderzeemuseum
in Enkhuizen zijn er nog carnavalskoppen te
zien. De plaats en betekenis die we in Bergen
op Zoom aan de carnavalskoppen gegeven heb
ben steunt vooral op traditie en nostalgie. In het
bijzonder de figuur van De Gaper kun je - zelfs
los gezien van zijn oorspronkelijke functie en
betekenis - bij veel gelegenheden tegenkomen
tijdens de Bergse Vastenavend. Hij heeft zijn
plaats in 't Krabbegat gevonden en wordt in de
carnavalstijd door de Bergenaren al bijna ne
gentig jaar omarmd.
Noten
Afb. 16. In 't Krabbegat zijn de koppen een vast onderdeel
gebleven. De Gaper spreekt aan en straalt de nostalgische
Vastenavend uit.
De Waterschans 1 - 2019 62
1 Hans Belting, Face and Mask, Princeton 2017, p. 54.
2 Andreas Reutter, Alemannische Larvenfreunde,
www.larvenfreunde.de, geraadpleegd op 25 april 2018.
3 Piet de Bobberd, "In de bonte storm van drie dagen
zotternij", Maasbode 1949, artikel Vastenavendkrant 1950.
4 Deze koppen zijn gemaakt door Albert Moelker, Joost Eijkman en
Eric Elich.
5 Vervaardigd door Paul Versijp. In 2011 ontwierp en boetseerde hij
ook de Gapers die aan de lantaarnpalen op de Grote Markt worden
bevestigd.
6 Danielle Godinas, Archives Verviers (Bi, email 23 mei 2018.
7 Hans Stumpel, "Om oew' eige aan te vergaaaaape...",
Vastenavendkrant 1997.
8 De catalogus werd door Louis Weijs gekocht en kwam in 2013 in
bezit van Eric Elich.
9 Werner Matschke, 150 Jahre Manebacher Masken- und
FestartikeOndustrie, lezing 13 oktober 1996, archief Monika Meyer,
Manebach.
10 Neurenberg was tot in de achttiende eeuw de belangrijkste indus
triestad van Zuid-Duitsland: machines, electrische inrichtingen
[Siemens-Schuckert], potloden Fe.a.), penselen, speelgoed,
brons, kleurendrukwerk, peperkoek en bier gingen vanaf hier de
wereld over, www.wikipedia.nl, geraadpleegd op 10 september
2018.
11 Er woedden gedurende een periode van meer dan dertig jaar
diverse oorlogen. Er werd strijd gevoerd tegen de Fransen, de
Maartrevolutie vond plaats alsmede de Oostenrijks-Pruisische
oorlog.
12 Werner Matschke, p. 4. 20-08-2018
13 Werner Matschke, p. 4. 20-08-2018
14 Bouwclubs, vooral kinder- en jeugdbouwclubs in Bergen op Zoom,
maken nog steeds gebruik van deze plak-techniek.
15 Hans Steinegger, Grossgrinde-Zunft Schwyz, Chronik 1936-2016,
Schwyz 2016, p. 116 e.v.
16 Hans Steinegger, ibidem, p. 124.
17 Gusta Reichwein en Jorien Jas, 't Achterste van de tong, Enkhuizen,
's-Gravenhage 1988.