de kleurcombinatie rood en wit. Daarom, als we
aannemen dat het hier afgebeelde wapen niet
toevallig is, niet door Bruegel voor de gelegen
heid bedacht, maar een bestaand wapen, moet
het verwijzen naar een plaats in onze streek.
Een wit schild met drie rode kruisjes werd ten
tijde van Bruegel gevoerd door Zevenbergen en
door Borgvliet. Het was echter ook één van de
twee kleurvarianten van het wapen van Bergen
op Zoom; de variant die pas aan het einde van
de zestiende of in het begin van de zeventiende
eeuw definitief verdrongen werd door het rode
schild met de witte kruisjes.7 Het schild in het
vaandel zou dus op elk van deze drie plaatsen in
West-Brabant betrekking kunnen hebben.
De twee menselijke figuren zijn heiligen. De
geharnaste man rechts, met een baret op het
hoofd en een handboog in de linker hand, is
Sint Sebastiaan. De manier waarop hij hier is
afgebeeld is volgens een oudere traditie dan de
thans meer bekende weergave van een ontblote
jongeling die aan een boom is vastgebonden en
doorschoten is met pijlen. Zoals het Sebasti-
aanskruis rechtsboven, geeft de aanwezigheid
van Sint Sebastiaan aan dat het een vaandel
betreft van een gilde van handboogschutters.
De afbeelding van de linker figuur, een vrouwe
lijke heilige in het zwarte habijt van een middel
eeuwse non, is opmerkelijk in deze context. Om
te beginnen is het ongebruikelijk dat er twee
heiligen naast elkaar in het vaandel van een
schuttersgilde staan in plaats van één, en al he
lemaal wanneer die tweede een vrouw is. Schie
ten, vechten dus, was een aangelegenheid voor
mannen. Bovendien hadden de schuttersgilden
het karakter van een religieuze broederschap.
Vrouwen konden daarom geen lid zijn van een
schuttersgilde en om dezelfde reden waren er
geen schuttersgilden met een vrouwelijke heilige
als patrones. Een vrouwelijke heilige in het vaan
del van een schuttersgilde is dus ongebruikelijk.
Haar aanwezigheid zou alleen te verklaren zijn
als we aannemen dat zij de patroonheilige is van
de plaats waar het gilde gevestigd was.
Als het wapen linksboven inderdaad van een
plaats in West-Brabant is, zou hier dan de pa
troonheilige zijn afgebeeld van Zevenbergen,
Borgvliet of Bergen op Zoom?
De parochiekerk van Zevenbergen was toegewijd
aan Sint Catharina van Alexandrië. Zij was een
martelares en wordt afgebeeld als een jonge
vrouw met een rad, een zwaard in de hand en een
kroon op het hoofd. Onder haar voeten vertrapt zij
keizer Maxentius, wiens liefde zij afsloeg.
Borgvliet en Bergen op Zoom hadden beiden
Sint Gertrudis als patrones. Gertrudis was abdis
van het klooster van Nijvel en zien we daarom
altijd als non afgebeeld, in een zwart habijt,
vaak met een open boek in de hand en vaak met
een kromstaf waar muizen overheen kruipen.
Hoewel de vrouwelijke heilige op het vaandel
schematisch is weergegeven, is de afbeelding
duidelijk genoeg om vast te stellen dat het ze
ker niet Sint Catharina betreft, maar wel een
non en dat het dus heel goed mogelijk is dat
hier inderdaad Sint Gertrudis is afgebeeld. De
witte vlek rechts onder haar hoofd zou bedoeld
kunnen zijn als weergave van een boek dat ze
op de linker arm of in de linker hand houdt.
Er lijkt dus sprake te zijn van een match tussen
het wapenschild met de Sint-Andreaskruisjes en
de vrouwelijke heilige. Kan het toeval zijn? Dat
lijkt mij zeer onwaarschijnlijk. De gecombineer
de aanwezigheid in het vaandel van Gertrudis en
Afb. 5. Vaandel, detail van de Boerenbruiloft In Wenen.
De Waterschans 2 - 2019
82
