Antoon in 1512 overleed nam zijn zoon Rombout
het werk aan het hof en de enorme uitbreiding
van de kerk over van zijn vader. Van Rombout's
hand is de beroemde Christoffelschouw in de
grote zaal van het hof dat we tegenwoordig
kennen als het Markiezenhof.1 Het bouwmees
tersgeslacht Keldermans heeft vanaf het einde
van de veertiende eeuw tot het midden van de
zestiende eeuw in de Zuidelijke en Noordelijke
Nederlanden een bijzonder groot oeuvre nage
laten, zowel kerkelijk als profaan. De geschie
denis van het nieuwe werk van de Gertrudiskerk
en de teloorgang ervan, de verwoesting van de
kerk in 1747 en de herbouw in de jaren erop vol
gend, zullen we hier niet bespreken.
Een klein deel van de huidige inventaris van de
Gertrudiskerk stamt uit vroeger eeuwen en is
nog steeds in de kerk zelf aanwezig. Dit betreft
met name inventarisstukken uit de tijd van het
protestantse gebruik van het gebouw (1588-1967).
Het merendeel van de huidige inventaris even
wel is afkomstig uit gesloten katholieke bin-
nenstadskerken (Kerk van de Heilige Maagd
Maria-Tenhemelopneming, St.-Joseph, H.H.
Martelaren van Gorcum) en meer recent (2014)
ook uit de gesloten katholieke kerken van het
H. Hart van Jezus en van de Goddelijke Voor
zienigheid alsmede uit het in 2009 gesloten
Evangelisch-Lutherse kerkgebouw aan de Fau-
restraat. Van het katholieke erfgoed is dat wat
afkomstig is uit de Rooms-katholieke schuil
kerk het oudst. Deze kerkgelegenheid was in
1704 aan de Korenmarkt in gebruik genomen.
Dat gebeurde overigens pas nadat ruim een
halve eeuw tevoren (in 1651) de katholieke pa
rochie van Bergen op Zoom was heropgericht.
Genoemde schuilkerk kon in 1829 verruild wor
den voor de nieuwe, tegenover de Gertrudiskerk
eveneens aan de Grote Markt gelegen, kerk van
de H. Maagd Maria. De inventarisstukken uit de
schuilkerk waren vooraf, in 1828-1829, over
gebracht naar de nieuwe kerk. Het is inmid
dels duidelijk geworden dat de soms erg vage
omschrijvingen en dateringen in de Inventaris
van het kerkelijk kunstbezit parochie H. Maagd
Maria van 1966/1972 (met verdere aanvullingen
overgenomen in 1994/1995 en 2005), heel zeker
te oppervlakkig geformuleerd en/of onjuist zijn.
Dat betreft met name het belangrijke kerke
lijk kunstbezit dat afkomstig is uit Antwerpen,
waaronder de preekstoel, de communiebanken
en biechtstoelen uit de zeventiende en achttien
de eeuw. Het zijn dan ook vooral deze belang
rijke interieurstukken maar ook alle andere uit
Vlaanderen in het algemeen en uit het Antwerp
se in het bijzonder, die in de hierna volgende
opsomming zijn opgenomen.
Bergen op Zoom en Antwerpen: feiten en
gebeurtenissen met betrekking tot de
Reformatie en de eeuwen erna
Bergen op Zoom
Steenvoorde (stad in het huidige Frans-Vlaan-
deren) wordt algemeen gezien als de plaats
waar in 1566 godsdiensttroebelen uitliepen
op de vernieling van kerken en kerkinterieurs,
waarbij vooral heiligenbeelden het moesten
ontgelden. Deze periode van geweld staat in de
Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden bekend
als de Beeldenstorm. Verhoudingsgewijs laat,
in 1580, kregen ook de Gertrudiskerk, kapel
len en kloosters in Bergen op Zoom het zwaar
te verduren tijdens deze Beeldenstorm. Van de
toenmalige inventaris van de Gertrudiskerk
hebben slechts een aantal grafzerken, enkele
grafplaten en het grote Niehoff-orgel (gebouwd
in 1555) de vernielingen overleefd. Na het weer
toonbaar maken van het interieur werd de kerk
in 1588 voor de gereformeerde eredienst in
gebruik genomen. Kort daarna werd de al dan
niet figuratieve polychromie egaal wit overge
schilderd. Afgezien van de periode tussen 1747
en 1 752 (zware beschadiging en herbouw) is de
kerk tot 1967 voor de protestantse eredienst in
gebruik geweest. Na een restauratie, onderbro
ken door een enorme brand op 10 april 1972,
werd de kerk door de gemeente Bergen op
Zoom (eigenares van het gebouw) in 1987 aan
de katholieke parochie van de H. Maagd Maria
als hoofdgebruiker ter beschikking gesteld. De
parochie had daartoe afstand gedaan van het
eigen kerkgebouw uit 1829. Dit gebouw werd in
1991, na een verbouwing, heropend als stads
schouwburg De Maagd. De Gertrudiskerk werd
ingericht met interieurstukken als hierboven
genoemd.
Antwerpen
Eerder dan in Bergen op Zoom het geval was,
werden in Antwerpen tijdens de Beeldenstorm
de kerken en kloosters in augustus 1566 al
zwaar gehavend en onttakeld. Na een korte
periode met een calvinistisch stadsbestuur van
De Waterschans 2 - 2019
90