1581 tot 1585 werd Antwerpen in 1585 door de
Spaanse veldheer Alexander Farnese heroverd
en werd de stad, anders dan de Noordelijke
provinciën die verbeten en vasthoudend streden
tegen de Spaanse bezetter, met de Zuidelijke
Nederlanden opnieuw Spaans. De Reformatie
had geen blijvende invloed en de geruïneerde
kerken kregen hun katholieke functie terug. De
Contrareformatie schoot wortel en er braken
twee eeuwen aan van rust in kerkelijk (lees:
katholiek) opzicht. De kunsten, niet in het minst
beleefd in kerken en kloosters, konden een
tweetal eeuwen uitbundig bloeien. Was het in de
kerken aanvankelijk vooral middels de schilder
kunst van Van Dijk, Rubens, Jordaens, Teniers
en zo veel anderen, ook de figuratieve kunsten
van houtbewerking en beeldsnijden, van beeld
houwkunst, van textielkunst in kerkelijke pa
ramenten en antependia, van edelsmeedkunst
toegepast in liturgisch vaatwerk en dergelijke
bloeiden weer op. Antwerpen en de Zuidelijke
Nederlanden beleefden twee eeuwen waarin de
kerkelijke kunst bloeide. In de achttiende eeuw
ontstond zelfs een handel in kerkelijke attribu
ten en interieurstukken omdat de uitbundige
laatbarok de eerdere vroegbarokke ingetogen
heid nog wilde overstijgen.
Het Spaanse bewind werd na de Tachtigjarige
Oorlog in 1648 gevolgd door een onrustige
periode in politiek opzicht waarin Frankrijk
en Spanje afwisselend hun invloed deden gel
den. Bij de Vrede van Utrecht in 1713 werden
de Spaanse Nederlanden aan de Oostenrijkse
keizer Karel VI toegewezen. De Franse Koning
Lodewijk XIV werd verplicht al zijn veroverde
grondgebied te ontruimen. De Nederlandse
Republiek mocht als veiligheidsbarrière tegen
Frankrijk in sommige steden en vestingen een
garnizoen legeren. Karel VI werd in 1740 opge
volgd door keizerin Maria-Theresia die, alleen
onderbroken door een periode van bezetting
door de Fransen (van mei 1745 tot december
1748), tot haar dood in november 1780 een lan
ge periode zou regeren. Ze werd opgevolgd door
haar oudste zoon Jozef II.
Gedurende de laatste decennia van de acht
tiende eeuw leidden de ideeën van de Verlich
ting tot grote beroering. Oostenrijks en Frans
bewind wisselden elkaar van 1 792 tot in 1795
regelmatig af. In oktober 1 795 werden de Zui
delijke Nederlanden bij Frankrijk ingelijfd en de
toen geplante vrijheidsboom op de Grote Markt
Afb. 2. De aartsengel Michael die de duivel verslaat, onderdeel
van de preekstoel, achttiende eeuw. Foto Hans Smout.
Afb. 3. Medaillons met de koppen van Christus en Sint Gertru-
dis, in het midden een adelaar, symbool van Johannes de
Evangelist. Details van de preekstoel, foto Hans Smout.
91 De Waterschans 2 - 2019