De Lakenhal en het Belfort in
Bergen op Zoom
Jan Weyts
Naar aanleiding van de herbestrating van de Grote Markt is de voormalige Lakenhal weer meer in
de belangstelling gekomen. Uit historisch oogpunt is het een belangwekkend gebouw in onze stad.
De Lakenhal diende uiteraard voor handelsdoeleinden, maar was mogelijk ook de oudste zetel van
het stadsbestuur. Dat zou zo geweest kunnen zijn voordat het bestuur een onderkomen vond in het
Schepenhuis dat onderdeel is van het huidige Stadhuis. Een aanwijzing daarvoor is dat in 1413 nog
cijns betaald werd voor het oude Schepenhuis terwijl toen het Stadhuis al als bestuurszetel in ge
bruik was. Dat moet dus een ander gebouw betreffen. De vestiging van het bestuur boven de Halle
is ook elders in de zuidelijke Nederlanden niet ongebruikelijk geweest.
Een belfort past in de in de zuidelijke Neder
landen bestaande traditie. Belforten werden
gebouwd als symbool van de stedelijke vrijheden.
De oorkonden en belangrijke stedelijke docu
menten werden er bewaard. In de vroege periode
van de dertiende en veertiende eeuw maakten
de belforten vaak deel uit van een entiteit, bij
voorbeeld met een markthal. Vaak was daar ook
een vergaderruimte in aanwezig voor het stadbe
stuur. Een voorbeeld van een vergaderzaal in een
belfort is het Belfort van Dreux in Picardië. Daar
dient de gehele eerste verdieping van de vrij gro
te toren als vergaderzaal. Het stadhuis van Ou
denaarde is het mooiste voorbeeld van een sche
penhuis met belfort, maar ook in Dendermonde
en Middelburg bestaat zo'n situatie. Wel zijn daar
de stadhuisgedeelten later sterk vergroot.
In de loop van de vijftiende en zestiende eeuw
werden voor de zich uitbreidende stadsbesturen
grotere stadhuizen gebouwd, soms aanpalend
aan het belfort. De functie van bergplaats voor
oorkonden bleef in de belforten. Soms bouwde
de stad, vooral in Brabant, een grote toren bij
een kerk om daar de belfortfunctie in onder te
brengen. Voorbeelden daarvan zijn de Lieve
vrouwetoren te Antwerpen en de Sint-Rombouts-
toren te Mechelen. In Bergen op Zoom heeft de
toren van de Sint-Gertrudiskerk later ook die
functie gekregen.
In Vlaams België zijn 24 belforten op de Unesco
werelderfgoedlijst geplaatst. Daaronder bevin
den zich de na de verwoestingen van de Eerste
Wereldoorlog zorgvuldig gereconstrueerde bel
forten van Ieper, Nieuwpoort en Diksmuiden,
maar ook de vrij jonge belforten van Roeselare
(1925), Eeklo (1930) en Charleroi (1936). Het
oorspronkelijke Belfort van Roeselare werd in
de achttiende eeuw afgebroken; het nieuwe
werd in 1925 op een nabij liggende locatie ge
bouwd. De soms jonge leeftijd van deze belfor
ten is geen belemmering geweest om die op de
Unescolijst te plaatsen. Overigens zijn ook in
Artois na de Eerste Wereldoorlog de belforten
van onder andere Atrecht, Armentieres, Bailleul
en Sint-Winoksbergen zorgvuldig herbouwd.
Authentieke oude exemplaren staan er in Frans
Vlaanderen o.a. te Rijsel en Douai en in Picardië
te Amiens en Dreux.
De Bergse situatie
De Lakenhal wordt in een aanvulling op de stads
keur voor het eerst vermeld in 1314. Er hing een
luidklok voor het doen van openbare aankon
digingen. In 1443 werd er een nieuwe luidklok
aangebracht. De stad verhuurde in de Lakenhal
staanplaatsen aan kooplieden van buiten de stad.
Die staanplaatsen waren opgesteld in vier rijen.
Het moet dus wel een redelijk groot gebouw
geweest zijn. Bij de stadsbrand in 1397 raakte
ook de Lakenhal zwaar beschadigd. Het overblij
vende muurwerk werd in 1399 door de Heer van
Bergen op Zoom overgedragen aan de stad. Kort
daarna is de Hal hersteld maar wel pas na 1402.
Bij de verkoop in dat jaar van twee kameren aan
de Hoogstraat werd als noordgrens aangege
ven "een erve waar voerleden die lakenhalle op te
staen plach". Er werd een nieuw belfort gebouwd,
waarbij onduidelijk is, of er vóór de brand ook al
De Waterschans 4 - 2019
186
