Hij was langer weg dan gepland en verbleef bij
terugkeer uit Italië in 1488 eerst enige tijd in
Bergen op Zoom voordat hij zich in Brugge meld
de. Nadat ook daar problemen waren ontstaan
was hij in de periode 1492-1496 in Antwerpen
werkzaam aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk.11
Van juli 1497 tot eind 1498 was hij terug in
Bergen op Zoom, waarna hij toch opnieuw te
rugkeerde naar de Brugse St.-Donaas. In 1500
willigde het kapittel zijn verzoek tot ontslag
om gezondheidsredenen in, maar van 1501 tot
1503 was hij weer aan het werk in Antwerpen,
en na een korte aanwezigheid in Innsbruck trok
hij voor een tweede keer naar Italië, nu om bij
de hertog van Ferrara de post van maestro di
capilla te vervullen, als opvolger van Josquin
Desprez. Een paar maanden later overleed
hertog Ercole, die een groot bewonderaar van
Obrecht was, maar zijn opvolger was geen groot
muziekliefhebber en ontsloeg Jacob. Na een
vergeefse sollicitatie in Mantua keerde Obrecht
terug naar Ferrara, waar een pestuitbraak in
1505 een einde maakte aan zijn rusteloze leven.
Jacob Obrecht is vooral om zijn miscomposities
beroemd geworden en wordt vaak gezien als de
belangrijkste componist van dit genre, dat in zijn
tijd sterk in opkomst was. Er zijn meer dan der
tig miscomposities van zijn hand bewaard ge
bleven en daarnaast heeft hij ook nog een flink
repertoire aan motetten en wereldlijke muziek
nagelaten.
Wat is een mis?
De mis neemt sinds de vroegchristelijke tijd een
bijzondere plaats in tussen de liturgische vierin
gen van de rooms-katholieke kerk, omdat het
mysterie wordt gevierd waardoor brood en wijn
tot lichaam en bloed van Christus worden, de
eucharistie. Daarbij werd (en wordt nog steeds)
veel gezongen, aanvankelijk alleen eenstemmig
(gregoriaans), maar sinds de late middeleeuwen
ook meerstemmig (polyfonie), vooral op zon- en
feestdagen. Voor elke kalenderdag zijn er spe
cifieke psalm- en Bijbelteksten die gezongen
moeten worden, die proprium (eigen) worden
genoemd, maar daarnaast zijn er vijf ordinarium
(gewone) gezangen op onveranderlijke teksten:
Kyrie (gebed om ontferming), Gloria (lofprijzing
van God), Credo (geloofsbelijdenis), Sanctus (lof
zang bij aanvang van de eucharistie) en Agnus
Dei (bij het breken van het brood). Die vijf delen
samen werden in de loop van de tijd als een spe
cifieke muzikale vorm beschouwd. Voor compo
nisten werd het een uitdaging om de misdelen
elk een eigen karakter te geven, passend bij de
functie in de liturgie, en ze tegelijkertijd tot een
muzikale eenheid te smeden. Een van de eerste
componisten die erin slaagde zulke cyclische
missen te componeren was Jacob Obrecht. Een
mis van zijn hand - waarschijnlijk tussen 1480
en 1484 in Bergen op Zoom gecomponeerd -
maakte tot in Italië grote indruk en leidde tot
een uitnodiging aan het hof in Ferrara. Obrechts
miscomposities zijn vaak grootschalig, bevat
ten soms meer dan een uur muziek, en vonden
gretig aftrek in heel Europa. Toen Ottaviano Pe-
trucci in 1501 te Venetië de techniek had gevon
den om polyfone muziek te drukken, vulden vijf
missen van Obrecht een van eerste bundels die
hij uitgaf.
Afb. 5 Jacob Obrecht te Bergen op Zoom, een fantasievolle
houtsnede die Fons Gieles maakte in 1965, toen er nog niet
zoveel bekend was over Obrecht en de uitvoeringspraktijk in
de St.-Gertrudiskerk in de vijftiende eeuw.
77
De Waterschans 2 - 2020
