Die marck-graef van Bergen
ende de heer van Montignii
brachten soo veel te weghe
dat sy afgeveerdicht werden
nae den coninck selfs, sich
ghelatende als van wegen
des gheheelen lants, den
bedroefden staet te willen
vertoonen, ende beteringhe
versoekene, maer in der
waerheyt sochten sy
principalijck sich selfs by
den coninck schoon te
maecken, ende alle de schult
op den prins van Orangien
ende andere te legghen.
Het buitenbeentje was het derde lid
van de trias historica naast Van
Meteren en Bor, Everhard van Reyd.
In tegenstelling tot de andere auteurs,
legde Reyd een uitgesproken afkeer
voor de adel aan de dag. Hij beschreef
de edellieden als verarmd, deels door
'overdadighe pracht ende quade
huys-houdinghe self veroorsaeckt',
deels omdat de koning hun macht
probeerde te ondermijnen door hen te
dwingen op grote voet te leven. In de
versie van Reyd zijn geen 'grote moeite
en vele beloften' meer te vinden: 14
(Zie kader hiernaast)
Oorlogspropaganda
Theoloog Willem Baudartius kende
het werk van Emanuel van Meteren
zeer goed; hij schreef er een vervolg
op. In zijn Morghen-Wecker uit 1610,
een pleidooi tegen het Twaalfjarig
Bestand, vertelt een 'Vryen Nederlan
der' aan een 'Ghespanioliseerden
Nederlander' waarom de geschiedenis
geen groter tiran kende dan Filips II.
De missie van Jan van Bergen en Floris
van Montigny passeert ook weer kort
de revue: 'Men heeft ghehoept, dat
dese, wijse, cloecke, ende verstandighe
Heeren, het ghemoedt des coninckx tot
moderatie souden ghebracht hebben,
maer, och lacy! het heeft dese beyde
goede heeren het leven ghecost,
ende de saecke is meer verbittert als
versoetet, want in de plaetse van
moderatie, isser ghevolcht groote
moorderatie ende bloet-stortinghe.' 15
Zowel de redenering als de
woordspeling komen van Van Meteren.
Wie het werkje van Baudartius dan
op zijn beurt weer gelezen had, was de
'Ware Lief-hebber des Vaderlants' die
in 1615 het schoolboekje Spieghel der
Ieucht uitbracht, waarin een vader aan
zijn zoon vertelt wat ieder kind moet
weten over de 'voornaemste tyranniën
ende onmenschelijcke wreedtheden'
van de koning van Spanje. Wanneer de
zoon de hoop uitspreekt dat de
ambassade van Bergen en Montigny
goed ontvangen zou zijn door de
koning, antwoordt de vader met een
plagiaat van Baudartius. 16 Het werkje
werd tientallen keren herdrukt voor
generaties schooljongens.
Een boek waarin de naam van de
markies van Bergen op de titelpagina
pronkte - bij mijn weten de eerste en
enige keer vóór 2020 - is De Spaensche
tiranye gheschiet in Nederlant. Waer
inne te sien is de onmenschelicke ende
wreede handelingen der Spangiaerden.
Insonderheyt aende graven van Egmont,
Hoorn, Montigni, marquis van Bergen,
kinderen van Batenburg, als andere
voorname treffelijcke edelen, heeren,
predicanten, ende veel duysent
,n Pi eter Pol", j/j.-' r i,vn ran
Zr wf/i tya fntrfea/i in prmr'butt a'/ts,
J^U^'fvhfXj'iat ;'y ti firrfd t*i J&c-' &/afr'j£s/Q
£^lc'tJatiJi K iti ixafnt -T'-'J flWa'wr flr/fj'tvi '/V
C^rni/ii." iwiirai jpttriam jfuu rnanf amtj
iwv r uJVur.'l jUftif fir/vjj'r .fsrtf
Usm rrt jafrxr jgsUjf nunc erJinc v*vdc*
Ltvm mrmvrjt, pitnj- cjnjrittrt mr fu,r
J'Jjtm fiLiat ji-rib/'thlj,-t fYtbjt ^wi ^wiii
j in 4'/ri jAfilreu' i'py'ri-Jir ir.' _r
Afb. 4: (links) Pieter
Christiaensz. Bor.
Jan van de Velde (II)
naar Pieter Jansz.
Saenredam, Portret
van Pieter Christiansz.
Bor, 1631, gravure,
2,42 x 1,58 cm.
Amsterdam,
Rijksmuseum, inv.
RP-P-1898-A-20200.
Afb. 5: (rechts)
Everhard van Reyd.
J. Müller, J.J. Pontanus,
Portret van Everhard
van Reyd, z.d., gravure.
Deventer, Museum de
Waag, inv. 0531
WATERSCHANS No.3 SEPTEMBER 2020
25
