Vanaf daar liep hij zuidwaarts tot het
Groot Arsenaal. Het westelijke front
(het gedeelte langs de huidige
Rijtuigweg tussen Oude Vissershaven
en Groot Arsenaal) is waarschijnlijk
in eerste instantie van aarde en hout
geweest, maar werd in de periode
1505-1508 in steen uitgevoerd.
Bijzonder voor die tijd was de
combinatie van aarden wallen met
gemetselde waltorens en poorten.
De wallen waren beter bestand tegen
kanonvuur, dat in de vijftiende eeuw
een steeds grotere rol ging spelen.
Het geschut was echter nog weinig
mobiel en stond opgesteld in de
gemetselde torens (ook wel 'bolwerken'
genoemd) en in de poorten. Ook de
grote kasteelfortificatie van Wouw,
waaraan in 1492 werd begonnen,
bestond uit aarden wallen met stenen
hoektorens en poorten. Het was een
van de vroegste voorbeelden van dit
type versterkingen in de Nederlanden,
ontworpen door Anthonis Keldermans
in opdracht van Jan III van Glymes, die
er sinds 1489 zijn vaste woonverblijf
had. 2 Dezelfde Keldermans adviseerde
in 1505 bij de bouw van de diverse
waltorens in het havenfront van
Bergen op Zoom. 3
Het stenen havenfront
Het havenfront bevatte van zuid naar
noord de volgende onderdelen: op de
hoek de Sint-Jacobspoort, die toegang
gaf tot de dijkwegen in de polder van
het Zuidland dat toen nog niet bij de
heerlijkheid Bergen op Zoom hoorde;
dan de doorgang van de Engelse kaai,
waar een stenen brug over lag die via
trappen te bereiken was; vervolgens
de Hampoort of Middelpoort, een
eenvoudig rechthoekig poortgebouw
om op de loskade van de Ham te
komen; dan de brede doorgang van
de haven zelf, aan weerszijden
geflankeerd door grote ronde torens
waaraan de draaiboom (afsluitmecha-
nisme) was bevestigd; ten noorden
daarvan de Houtpoort ofwel de
Sint-Nicolaaspoort, waarlangs men de
ambachtelijke wijk van de Weele kon
bereiken. Ook deze poort was een
eenvoudig rechthoekig stenen gebouw.
Ter hoogte van het Groot Arsenaal
eindigde de muur en sloot de aarden
wal weer aan.
Het werk aan de poorten en de
muur was in 1508 voltooid. De muur
had grote steunberen aan de stadszijde
die de weergang boven de muur
droegen. Tussen de steunberen
bevonden zich elf diepe overwelfde
nissen, de zogenaamde garieten.
Nog in 1763 waren deze garieten aan de
voorkant met houten of stenen muren
afgesloten en gedeeltelijk in gebruik
als woningen en als verblijven voor de
soldaten (zie afbeelding 2). In een ervan
huisde de officier van de hoofdwacht.
Deze huisjes waren amper 3,25 bij
3,70 meter groot. 4
Opmerkelijk is de zwaar
uitgevoerde Sint-Jacobspoort in
De ronding van de noordelijke poorttoren is blootgelegd
WATERSCHANS Mo.3 SEPTEMBER 2020
35
