De Houtpoort zelf moet iets
noordelijker hebben gelegen, maar
daarvan zijn geen duidelijke resten
gevonden, waarschijnlijk omdat die
ook net buiten de leidingsleuf lagen.
Ten zuiden van het Groot Arsenaal,
waar het havenkanaal de Rijtuigweg
kruiste, kwam tot afgrijzen van de
uitvoerder een groot rond betonblok
tevoorschijn. Dat was een draaipunt
voor de zogenaamde Julianabrug die
hier in de jaren 1913-1914 was gebouwd.
Iets verder zuidwaarts bij de Ham
doorsneed de leidingsleuf de
stadsmuur over een lengte van ruim
20 meter. De muur was 1,33 meter dik
en opgebouwd uit rode en gele
bakstenen in tras, met een formaat
van 4,5 x 8,5/9 x 18,5/19 cm. Ook de
garieten hadden dit steenformaat.
Aan de havenzijde was de muur vanaf
een bepaalde hoogte volledig met
witte natuursteen bekleed.
De muur eindigde in een L-vormig
blok, dat de noordelijke flank van de
Hampoort was. De poortdoorgang
lag (en ligt hopelijk nog steeds) onder
het midden van de Rijtuigweg.
De zuidelijke flank lag in elk geval
buiten de leidingsleuf.
Verder naar het zuiden was de
ondergrond volledig op zijn kop
gezet, waarschijnlijk bij de bouw in
1908 (en bij de afbraak in 1967) van de
dubbele basculebrug over de Oude
Vissershaven. Toen de uitvoerder de
sleuf doortrok in de richting van de
Sint-Jacobspoort, kwam een nieuw
fragment van de stadsmuur tevoor
schijn. Nadat al enkele grote stukken
van de muur en van de garieten waren
vernield, kwam ook Heijmans tot het
inzicht dat het beter was om de
leidingen naar het midden van de straat
te verleggen en de resten te sparen.
De stadsverwarming doorsneed nog
wel de Sint-Jacobspoort, maar de
resten daarvan zaten dieper, dus werd
er verder niets kapotgemaakt.
De opgraving van de
Sint-Jacobspoort
In juni van dit jaar ontstond een
tweede bedreiging voor de resten van
de Sint-Jacobspoort. Aannemer
Gubbels had opdracht van de gemeente
gekregen om het terrein ongeveer
anderhalve meter diep te saneren,
inclusief de Rijtuigweg, en een nieuw
riool te leggen. Dat was nodig voor
de bouw van de nieuwe wijk 'Oost
Kwartier' op het voormalige Nedalco-
terrein. Het hoofdriool was dwars
door de poort gepland. Tegelijk
schreef het gemeentelijke beleid voor,
dat er geen vestingrelicten meer
kapotgemaakt zouden worden.
Om duidelijkheid te hebben over de
poortrestanten, werd besloten om
deze eerst volledig bloot te graven.
Dat gebeurde door de samenwerkende
gemeentelijke archeologische diensten
van Breda en Bergen op Zoom. 9
Er was al eerder een keer
gegraven naar de restanten van de
Sint-Jacobspoort. In augustus 1998,
zes maanden na de brand in de
opslagtanks van Nedalco, gaf het
bedrijf toestemming om op de
braakliggende grond een proefonder
zoek naar de Sint-Jacobspoort uit te
voeren. Dat leverde een stukje van de
torenronding op, ruim een meter
onder het straatpeil. De rest van het
gebouw lag onder de Rijtuigweg en
kon toen niet onderzocht worden.
Met medewerking van Nedalco lukte
het om het front van de toren en een
deel van de gracht in beeld te brengen.
Verder onderzoek van de gracht
mislukte vanwege een ongelooflijk
vieze stank die uit de diepere
grondlagen kwam (de typische rotte
eieren lucht), waarna de opgraving
werd gestaakt.
tussenruimtes van 3,25 meter naast
elkaar geplaatst. De muur zelf viel net
buiten de sleuf van Heijmans, maar
kon op een ander moment alsnog
worden getraceerd. Hij ligt onder het
trottoir, pal naast het hek en is 1,20
meter breed.
De resten van de stadsmuur en
poorten op basis van archeologisch
onderzoek in combinatie met de
kaart van het Nationaal Archief.
De rode delen zijn gevonden, de
roze delen zijn aangevuld.
De havengeulen zijn getekend
zoals zij er kort voor 1964 uitzagen,
met de bruggen blauw omlijnd.
1: Sint-Jacobspoort,
2: Hampoort,
3: Sint-Nicolaaspoort.
WATERSCHANS Mo.3 SEPTEMBER 2020
37
