X
SO
«L
-üfiïï! >t - t>% "r-
S^V5r
werd omstreeks 1588 omgebouwd tot
een bolwerk of schans en in 1600 tot
een ravelijntje met de naam 'Beckaff'.
Sinds de overstromingen van 1570
was de Zuidlandse polder veranderd
in het Zuidgors en kwam het zeewater
bijna tot het ravelijn. Een nog grotere
impact had de aanleg van een nieuw
havenfront onder leiding van
David van Orliens in 1615-1618. Dit
grote hoornwerk verving het ravelijn
en kreeg ook de naam Beckaff. De
dijken langs het Zuidgors waren vanaf
die tijd bereikbaar via de Hampoort
en een houten brug aan de zuidkant
van de Ham. Omdat de verdediging
nu naar het westen opgeschoven
was, verloren de oude stadspoorten
en de muur hun defensieve functie.
De poorttorens werden gedeeltelijk
afgebroken en verlaagd.
In de jaren '30 van de zeventiende
eeuw is een gracht gegraven langs de
rondingen van de Sint-Jacobspoort,
waardoor deze letterlijk met zijn
voeten in het water kwam te staan,
los van het hoornwerk Beckaff. In die
tijd zorgde het vloedwater vaak voor
beschadigingen van de havenwerken
en het is goed mogelijk dat toen de
natuurstenen huid van de poort in
baksteen is vervangen. De poortdoor
gang werd definitief dichtgemetseld
(getuige het aangetroffen grote blok)
en het gebouw werd voortaan benut
als kruitmagazijn. De aftakeling van
het gebouw is goed te zien op de
pentekening van Joshua de Grave uit
1672 en op enkele andere tekeningen. 11
Er groeien dan struiken op de ruïne.
In 1703 werd de zuidelijke toren
van de Sint-Jacobspoort afgebroken
en bleef alleen de noordelijke als
kruittoren in gebruik. Hij werd toen
opgeknapt en voorzien van een nieuw
dak. 12 De aansluitende muur met de
trap naar de brug over de haven, de
Hampoort en de Sint-Nicolaaspoort
zijn tussen 1764 en 1800 volledig
afgebroken. Kort voor de bouw van
het Arsenaal, in 1763, werd een kaart
gemaakt van de nog aanwezige muren
en poorten (zie afbeelding 2).
Hierop staat alleen nog de noordelijke
torenronding van de Sint-Jacobspoort.
In 1884, bij de ontmanteling van de
vesting, ging ook dit laatste stukje van
de Sint-Jacobspoort tegen de vlakte. 13
Hoewel het woord Scheldevesting
in Bergen op Zoom bijna dezelfde
betekenis heeft als Alesia dat voor de
Galliërs had, zijn de vestingwerken
zeker niet vergeten. 14 De muur van de
Smitsvest (bastion Gadellière) is
volledig gerestaureerd, de tenaille
Van Dun is in het wegdek zichtbaar
gemaakt en de complete frontmuur
van hoornwerk Beckaff is in oude
glorie hersteld. Dankzij het cadeau
van Nedalco kunnen ook de
contouren van de Sint-Jacobspoort
weer zichtbaar gemaakt worden.
En de resten van de poort zijn
veiliggesteld: het riool is er netjes
omheen geleid.
:,rW'.V fL
i'"1- :'"frT- 1 -L -l I-?9B>it"! !j
!v (W
^■(.H
_,rfff -. t_; n
-^-w r
VJ h_ r
jii J! - -h.
NOTEN
1 Yolande Kortlever, 'Van houte ende ijzere inde
havene ghebesicht ende des daer ane cleeft', in:
Johanna Jacobs (red.), Krabbegat, 'Avestad, da's
m'n groote droom, Bergen op Zoom 2005, pp.16-46.
2 De familie Van Glymes woonde niet in het
Markiezenhof, zoals Jaco Zuijderduijn ten onrechte
beweerde in zijn bijdrage 'De markies, de barbier...
en de schilder? Pieter Bruegel, gepensioneerde in
het Sint-Janshuis in Bergen op Zoom',
Waterschans 2-1019, p.70.
3 Willem van Ham, Merck toch hoe sterck. Studies
uit Bergen op Zoom 4, Bergen op Zoom 1982,
pp.43-73.
4 Nationaal Archief 's-Gravenhage, collectie
Oude Plans Gebouwen, inv.nr. B102.
5 Marco Vermunt en Alexander van der Kallen,
Archeologische begeleiding Wilhelminaveld
De Sint-Jacobspoort
in 1672, gezien vanuit het
noorden, getekend door
J. de Grave.
De bovenverdiepingen zijn
gesloopt en de doorgang is
met planken dichtgetimmerd.
De trap naar de brug is nog
goed te zien.
en Gebouw-T (archeologische rapporten 21),
Bergen op Zoom 2011.
6 Idem, Inventariserend veldonderzoek Smitsvest
(archeologische rapporten 38), Bergen op Zoom
2017.
7 Idem, Archeologisch onderzoek gemeentewerf
(archeologische rapporten 31), Bergen op Zoom
2014.
8 Hierbij moeten zeker ook de pre-kadastrale kaarten
van de landmeterfamilie Adan vermeld worden.
9 Met speciale dank aan Joeske Nollen en Elisabeth
de Nes, die alle muren zorgvuldig hebben
schoongemaakt en gefotografeerd.
10 A.L.Blonck-Van den Bercken e.a., Ambachtelijke
productie in steden. Nederlandse Archeologische
Rapporten 66, Amsterdam 2020.
11 Jan van Mosselveld en Willem van Ham,
Tekeningen van Bergen op Zoom, Bergen op Zoom
1973, nrs.45-49.
12 Afgebeeld bij Van Ham 1982, p.39.
13 Van Ham, zie noot 2.
14 Zie: Asterix en het ijzeren schild, Parijs/
Amsterdam 1967.
WATERSCHANS Mo.3 ^Y, SEPTEMBER 2020
39
