NOTEN
1 Brief, door Herman zelf gedateerd op 4 april 1943: 'Mir geht's sehr gut.
Ich bin gesund und wohlauf'. In dit artikel worden verder alleen door de
auteur naar het Nederlands vertaalde citaten gebruikt.
2 Brief, door het kampcommando gedateerd op 12 maart 1944.
3 Brief, door Herman zelf gedateerd op 16 mei 1943: al sinds een maand
heb ik geen brief en geen pakket meer ontvangen.'
Brief, door het kampcommando gedateerd op 15 augustus 1943: 'Jullie brief
van 8 juni was tot nu toe de laatste.'
Brief, door het kampcommando gedateerd op 5 september 1943: 'Op deze
mooie augustuszondag schrijf ik jullie voor de 13e keer.'
4 Brief, door het kampcommando gedateerd op 5 september 1943.
5 Hans van Harten (red.). Verzet door het woord. Getuigenis van Hans Steinhage over
de lotgevallen van zijn familie rond de Tweede Wereldoorlog. Amersfoort: 2010.
6 Willem Heijbroek (red.). Bergen op Stoom. Productiebedrijven in de
gemeente Bergen op Zoom van 1800 tot 1950. Stichting Industrieel Erfgoed
Bergen op Stoom: 2009. 50. Ook de familie Leus kwam voor Stork vanuit Tiel
naar Bergen op Zoom. Hun zoon, die ook Herman heette, speelde een
belangrijke rol in het verzet, die hij eveneens met zijn leven moest bekopen.
7 Databank Brabantse gesneuvelden van het Brabants Historisch Informatie
Centrum: <https://brabantsegesneuvelden.nl/persoon/herman-dam-
veld-tiel-1921> Web. 8 mei 2020.
8 Brief, door het kampcommando gedateerd op 13 februari 1944.
9 Mededeling van Annie in 2010, kort voor haar dood, aan de auteur.
10 Brief, zonder datum, genummerd 7, waarschijnlijk begin juni 1943.
11 W. van Ham (red.). Een Bergse in oorlogstijd. Dagboek M. van Dierendonk
1943-1946. Geschiedkundige Kring van stad en land van Bergen op Zoom: 1984.
39. Hier is te lezen dat er een 'zoon van Bedon uit Tholen' bij was. Bij het uitgeven
van dit handgeschreven dagboek is kennelijk een 'u' voor een 'n' aangezien, want
Van Dierendonk zal waarschijnlijk fonetisch 'Bedou' gescheven hebben.
12 Databank Oorlogsslachtoffers Zeeland. <https://www.oorlogsslachtoffers-
zeeland.nl/index.php/nl/?option=com_bmzviewer&view=bmzvie-
wer&id=100&lang=&RecordID=1009&Tabblad=0&Welke_database=HBDBur-
gers&showtype=.> Web. 21 Mei 2020.
13 A.J.L. Juten en J.G. Sloff. De geschiedenis van het verzet in het Markiezaat
van Bergen op Zoom. WBA collectie boz-0349 nr. 7586. 5.
14 Radio België, die net als Radio Oranje uitzond vanuit Londen, sloot elke
uitzending af met de zin 'toch krijgen we ze wel, de Moffen!'
15 Databank Brabantse gesneuvelden.
16 Irene van Kemenade. 'Met gevaar voor eigen leven. Het verzet in Bergen op
Zoom 1940-1945.' in: De Waterschans 1 (2005): 5.
17 Mededeling van een dochter van mevrouw Van Dixhoorn.
18 Brief, door Herman zelf gedateerd op 2 mei 1943.
19 Ibid.
20 Mons was een centrum van mijnbouw en zware industrie. Het ligt voor de hand
dat Damveld Sr. als bedrijfsleider van een grote gieterij daar contacten had.
21 Vanaf 1942 kwam de Arbeitseinsatz op gang: alle mannen van zeventien tot
veertig jaar moesten zich melden teneinde in Duitsland tewerkgesteld te
kunnen worden.
22 Brief, door het kampcommando gedateerd op 16 januari 1944.
23 Een jongere broer van Herman, Fons, bracht in 1953 met zijn echtgenote
(later vader en moeder van de auteur) een bezoek aan de desbetreffende
familie Vreux, waarbij het blikje werd getoond. Mededeling van de
echtgenote van Fons aan de auteur.
24Jan Stage. Og ham der slar pa tromme: et blik bagud. Kopenhagen: 1999. In
hoofdstuk 1 van deze memoires van de Deense oorlogsjournalist Jan Stage is
een korte biografie van Michel Lacor opgenomen.
25 Mededeling van Fons aan de auteur.
26 Ibid; volgens de databank Brabantse gesneuvelden was de arrestatie 'in Dijon';
volgens de databank Oorlogsslachtoffers Zeeland 'in de buurt van Dijon'.
27 Databank Brabantse gesneuvelden.
28 Databank Brabantse gesneuvelden.
29 Ongedateerde brief, genummerd 7, waarschijnlijk begin juni 1943.
30 Fondation pour la memoire de la deportation. Livre memorial. Transport parti
de Compiegne de 24janvier 1943. <http://www.bddm.org/liv/details.
php?id=I.74.> Web. 21 Mei 2020.
31 Databank Brabantse gesneuvelden.
32 In het document Ter herinnering aan Kerstmis Heinkel 1943 zijn de negen
deelnemers vermeld met kampregistratienummer en woonplaats in Nederland.
33 Het betreft volgens Livre memorial. Transport parti de Compiegne le 24
janvier 1943:
- Charles Beaudoux (geb. 24-7-1922) uit Tholen [De roepnaam van Charles was Bob];
- David Gast (geb. 2-3-1922) zonder woonplaatsvermelding, volgens Ter
herinnering aan Kerstmis Heinkel 1943 uit Hilversum;
- Jan Groenendijk (geb. 26-3-1921) uit Rotterdam;
- Michaël Lacor (geb. 22-11-1917) uit Bergen op Zoom;
- Isaac Park (geb. 20-12-1912) uit Rotterdam;
- Willem ten Broeke [genoteerd als 'Brocke'] (geb. 18-1-1923) zonder
woonplaatsvermelding, volgens oorlogsgravenstichting.nl geboren te Utrecht;
- Jacobus van Iersel [genoteerd als 'Jakobus van Jersel'] (geb. 18-10-1914)
zonder woonplaatsvermelding;
- Johan van Twisk (geb. 15-4-1918) zonder woonplaatsvermelding, volgens
oorlogsgravenstichting.nl geboren te Dordrecht.
34 Ferenc A. Vajda en Peter Dancey. German Aircraft Industry and Production,
1933-1945. Warrendale, PA: 1998. 204.
35 Databank Brabantse gesneuvelden (zie noot 7).
36 Volgens opgave <https://oorlogsgravenstichting.nl>
37 Brief, door het kampcommando gedateerd op 13 februari 1943.
38 Brief, door Herman zelf gedateerd op 16 mei 1943; brief, door het
kampcommando gedateerd op 16 januari 1943; brief, door het
kampcommando gedateerd op 13 februari 1943.
39 Ibid. 35.
40 Ibid. 31.
41 Door auteur aangetroffen in de nalatenschap van Fons.
42 Mededeling van Fons aan de auteur.
43 Het briefje van Francine, dat bewaard is gebleven bij het bundeltje met de brieven
van Herman, luidt als volgt: 'Mons, le 21 avril 1943. Cher Alphonse, Par intermediaire
de Monsieur Ardies, je viens de recevoir des nouvelles de votre famille. La lettre que
je vous ai adressée en janvier ne vous est-elle pas parvenue? Ou bien, le temps vous
a-t-il manqué pour y répondre? Votre silence de ces 3 derniers mois m'étonne un
peu. Je vous souhaite une bonne fête de P ainsi tous les membres de
votre famille, recevez, cher Alphonse, mes meilleures salutations. Francine.'
44Irmtraudt Kul3. Funktionshaftlinge im Konzentrationslager Sachsenhausen.
Möglichkeiten und Grenzen ihrer Tatigkeit. Hamburg: 2011. 11.
45 Brief, door Herman zelf gedateerd op 16 mei 1943.
46 Ongedateerde brief, genummerd 7, waarschijnlijk begin juni 1943.
47 P.D.D. Huijgens. 'Gered door het Bergs verzet.' in: De Waterschans 3 (2009):
124-125; Juten en Sloff 44-45 (zie noot 13).
48 Van Harten 34 (zie noot 5).
49 Databank Brabantse gesneuvelden van het Brabants Historisch
Informatie Centrum: <https://brabantsegesneuvelden.nl/persoon/
noud-van-lieop-steenbergen-1897>
50 Van Harten 34 (zie noot 5).
51 Brief, door Herman zelf gedateerd op 2 mei 1943.
52 Brief, door Herman zelf gedateerd op 16 mei 1943.
53 Brief, door het kampcommando gedateerd op 18 juli 1943.
54 Brief, door het kampcommando gedateerd op 26 september 1943.
55 Brief, door het kampcommando gedateerd op 16 januari 1944.
56 Eike Lossin. Katholische Geistliche in nationalsozialistischen
Konzentrationslagern. Würtzburg: 2011. 129.
57 Sterfdatum volgens Databank Brabantse gesneuvelden.
58 Brief, door het kampcommando gedateerd op 1 augustus 1943.
59 Brief, door het kampcommando gedateerd op 26 september 1943.
60 Van mei tot en met september 1943 was Hermans kampadres 'Hei[nkel] 10',
daarvoor en daarna 'Hei 3', 'Hei 3a' of Hei 3 b'.
61 Brief, zonder datum, genummerd 7, waarschijnlijk begin juni 1943.
62 Brief, door het kampcommando gedateerd op 15 augustus 1943.
63 Brief, door het kampcommando gedateerd op 1 augustus 1943.
64 Brief, door het kampcommando gedateerd op 26 september 1943.
65 Brief, door het kampcommando gedateerd op 10 oktober 1943.
66 Brief, door Herman zelf gedateerd op 2 mei 1943.
67 Brief, door Herman zelf gedateerd op 16 mei 1943.
68 Brief, zonder datum, genummerd 7, waarschijnlijk begin juni 1943.
69 Ibid.
70 Brief, door het kampcommando gedateerd op 12 maart 1944.
71 Het verzetsmuseum bezit een biografie van een Jan van Kuik die in kamp
Sachsenhausen in Oranienburg gevangene is geweest, maar die heeft een
ander gevangene-nummer dan de Jan van Kuik van de kerstbijeenkomst.
72 Interview met Marius Flothuis, 1999. <http://www.philipskommando.nl/
erfgoed/interviews.php>
73 Nederlands Muziek Instituut. Muziekmanuscripten in archief nr. 351.
74 Ken Harbour. 351 BG(H), US 8th Air Force, W.W.II. <http://351st.org/351stMis-
sions/Mission108/Mission108.html> Web. 16 mei 2020; <http://www.457th-
bombgroup.org/New/NewHistory457thxxx.html> Web. 16 mei 2020.
75 Van Harten 37 (zie noot 5).
76 Ibid.
77 Brief van W.A. Kock aan W.J. Kock v. Haperen te Eindhoven, door het
kampcommando gedateerd op 23 april 1944.
78 Mededeling van Fons aan de auteur.
79 Van Harten 37 (zie noot 5).
80 De Avondster 16-07-1945. 2.
81 Zie noot 24.
82 Partita op. 38 no. 1. Het Vrije Volk 11-07-1959. 13.
83 Pogingen van de auteur om in contact te komen met familie van Michel Lacor
hebben tot op het moment van verschijnen van dit artikel niets opgeleverd.
WATERSCHANS No.4 DECEMBER 2020
27
