Nederland waterland. Geen ander element ligt zo na
aan de Nederlandse culturele identiteit. Water verbindt
en scheidt, voedt en bedreigt, vormt en onderscheidt
ons. Het water is vriend én vijand, inspiratiebron en
uitdaging tegelijk. Al deze facetten komen samen in de
tentoonstelling Koele Wateren.
In Bergen op Zoom ligt zout water om
de hoek: de Oosterschelde en de Noordzee,
en in het verleden de oude haven. En sinds
1964 is er een nieuwe haven, de Theodorus-
haven. Maar ook zoet water is volop
aanwezig. Wie schaatst niet op de Groote
Melanen of loopt langs een van de vele
beekjes en de voormalige turfvaart?
Of staart en droomt weg bij de aanblik van
de mooie Zeezuiper en andere vennen?
Water is dus te verdelen in zoet en zout water, en zo
ook is de tentoonstelling opgebouwd. Als vervolg op de
tentoonstelling Lage Landen presenteren vijf stadsmusea
Koele Wateren, het tweede deel van een reeks reizende
tentoonstellingen rond de vier elementen: aarde, water,
lucht en vuur. Koele Wateren is een oogstrelende selectie
van negenendertig kunstwerken uit de collectie van het
Rijksmuseum: vier eeuwen schilderkunst met water in
de hoofdrol. Nederlanders verdienen er hun brood mee
en voeren al eeuwenlang strijd op en tegen het water.
Kunstenaars hebben ons waterrijke land op vele manieren
vastgelegd. Water is onlosmakelijk verbonden met Nederland
en de Nederlanders, en met onze culturele identiteit.
Nederland rivierenland
De tentoonstelling Koele Wateren begint met een
wandeling langs de rivieren en plassen, te beginnen
bij een weerspiegeling in de plassen van Loosdrecht.
Willem Roelofs is gegrepen door de speling van het
ochtendlicht dat trilt en schittert. We gaan door naar de
IJssel bij Doesburg en Deventer. In verschillende tijden
geschilderd, waardoor je zo door de geschiedenis kunt
heenlopen. Het Gooi komt ook aan de beurt, daar staan de
molens langs de rivieren.
Uiteraard zijn er meer plaatsen die u
tegenkomt tijdens de wandeling, ik zal
ze niet allemaal verklappen. Een bekende
lokale stopplaats is uiteraard De Groote
Melanen van Adrianus Disco.
Nederland is een land vol rivieren.
Die zijn niet alleen mooi, maar hebben
ook uitvinders aan het werk gezet. Want
hoe moet je eroverheen, hoe maak je ze tot
een vervoersader, hoe zorg je dat het water niet buiten de
oevers treedt? De schilders tonen het op hun schilderijen.
Zo zien we uiteraard bruggen: een brug over de IJssel,
geschilderd door Willem Roelofs in 1889; en een algemeen
beeld van Jacob Maris, in 1879 geschilderd zijn woonplaats
's-Gravenhage. Roelofs is ook de natuur ingetrokken maar
schildert naast de IJssel bij Doesburg ook de brug in een
impressionistische weergave. Een overtoom, een zwaaikom
en de trekvaart worden ook getoond, allemaal uitvindingen
om verder te komen op het water.
Zoet afvalwater
Zoet water is ook te vinden in de afvalwaterbuizen van de
waterschappen. Hier worden nieuwe grondstoffen uit
teruggewonnen waarmee op een duurzame manier textiel
geverfd kan worden. Vandaar dat een kimono hier in de
tentoonstelling geen vreemde eend in de bijt is.
Vier eeuwen
schilderkunst
met water in
de hoofdrol
Rechts: Niet alle schilderijen
laten een bestaande
rivier zien. Joost Cornelisz
Droochsloot vertelt een
heel verhaal met zijn
van links naar rechts
zigzaggende rivier.
Er is een en al bedrijvigheid
op de beide rivieroevers.
Het geeft een sfeervolle
kijk over het water.
Riviergezicht, 1650, Olieverf op
paneel, bruikleen Rijksmuseum,
Legaat van A.A.M. Strater, Amsterdam
Links: In 1892 schildert
Adrianus Jacobus Marinus
Disco de Groote Melanen.
Dit is een plas ten zuidoosten
van Halsteren. In 1721 staat
die voor het eerst op een
kaart. Ooit een moerasgebied
dat voor de turfwinning is
uitgegraven. Nu is het een
natuurgebied van ruim 4,5
hectare.
De Groote Melanen, 1892,
Olieverf op doek, Eigen collectie
WATERSCHANS No.4 DECEMBER 2020
29