de mens in het landschap zichtbaar,
zowel door het afgraven van het
resterende veen als door de eerste
aanleg van dijken en polders.
Dat laatste was geven en nemen, wat
blijkt uit de geschiedenis van de vele
verdronken dorpen die in Zeeland en
West-Brabant te vinden zijn.'
Vanaf 1000
na Chr. werd de
hand van de mens
zichtbaar in het
landschap
Klimaatopwarming
'Omdat we in een laaggelegen kustge
bied leven, is de klimaatopwarming
voor ons van groot belang. Door
invloed van de mens warmt het
klimaat nu sneller op dan al van
nature tienduizend jaar bezig is. Door
het stijgen van de zeespiegel neemt
de kans op overstromingen toe.'
Kiden zegt dat het huidige
Holoceen waarschijnlijk een periode
is tussen twee Ijstijden in. 'Zeer
waarschijnlijk wordt door de huidige
opwarming het begin van een nieuwe
Ijstijd wel uitgesteld, maar het is
wetenschappelijk onzeker tot welke
gevolgen de opwarming van de aarde
allemaal leidt. Daarom kunnen we
er beter maar wat tegen doen,'
waarschuwt hij.
Toendra
Op de afbeelding van 15.000 jaar
geleden is ook flora en fauna te zien.
Daarvoor gaan we te rade op de
Universiteit Utrecht bij Wim Hoek,
fysisch geograaf en paleo-ecoloog met
als expertise de interactie tussen
klimaat, vegetatie en landschap.
Hij is regelmatig op onderzoek in
Scandinavië, Spitsbergen en
Groenland 'De gevolgen van de
huidige klimaatopwarming zijn
daar al duidelijk te zien,' zegt hij.
Ook met hem gaan we 150 eeuwen
terug. 'Het landschap van toen leek
sprekend op de huidige toendra in
Groenland, met wilgenstruikjes,
dwergberken, grassen en korstmos
sen. Dat weten we op basis van
analyses van plantenresten en fossiel
stuifmeel (pollen) uit de ondergrond
van de Brabantse Wal. De begroeiing
was toen niet erg dicht, er kwamen
ook zandverstuivingen voor.'
Rendieren
'Over die toendra zwierven kuddes
rendieren. Op de afbeelding is te
zien hoe zo'n kudde rendieren de
Schelde oversteekt; ze kunnen prima
zwemmen. Het is goed mogelijk dat
de rendieren gevolgd werden door
prehistorische nomadische jagers
en verzamelaars. In het noorden
van Duitsland zijn massagraven van
rendieren gevonden waarvan de
beenderen met vuurstenen werktuigen
bewerkt zijn (Hamburgcultuur).
Het is best mogelijk dat zulke
slachtpartijen ook langs de Schelde
plaatsgevonden hebben. Sporen
daarvan zullen weggespoeld zijn of
liggen begraven onder het dikke
pakket veen en zeeklei dat er later
overheen kwam. We hebben
nagedacht of we ook mammoeten op
het plaatje moesten toevoegen, maar
hebben die toch achterwege gelaten.
Als er toen nog mammoeten waren,
liepen ze waarschijnlijk op hun
laatste benen.'
Willem de Weert is docent bij de
School voor Geschiedenis en voorzitter
van Stichting De Brabantse Wal.
WATERSCHANS Mo.4 DECEMBER 2020
39
