schilderijen die hij in de periode 1655 tot 1666 heeft gemaakt
in onze stad zijn vervaardigd. Jan Peeters dateerde het
schilderij in het bezit van Het Markiezenhof op 1655, zij het
met een vraagteken. Als het inderdaad in 1655 is geschilderd,
is het volkomen terecht dat het in de collectie van het
museum is opgenomen omdat het in de stad vervaardigd is.4
Waar en wanneer Johannes Schoeff is overleden, is dus
niet bekend. Het staat vast dat hij op 5 april 1666 nog
leefde, want toen verscheen hij nog voor het gerecht om
beslag te laten leggen op een partij schilderijen. 5 Rochus
van den Bergh veronderstelde in zijn artikel dat Schoeff
wellicht in 1666 in Bergen op Zoom is overleden, maar
houdt ook voor mogelijk dat Schoeff en zijn gezin in dat
jaar uit Bergen op Zoom zijn vertrokken. In dat jaar eiste
de pest nogal wat slachtoffers in de stad. Bekend is dat
de vrouw (weduwe?) van Schoeff, Anna Maillaerts, in 1681
in Den Haag woonde.
De Brabantse Wal?
Terug naar de zaal met de Hollandse meesters in Oslo.
Het schilderij waarover het hier gaat, is afkomstig uit
een legaat van Christiaan Langaard, een vermogend
verzamelaar die in 1923 zijn collectie naliet aan het
museum in Oslo. Langaard op zijn beurt had het werk in
1912 gekocht van de Noorse verzamelaar Sophus Larpent
(1838-1911). Deze verzamelaar bezat een zeer grote
collectie tekeningen en schilderijen van oude meesters,
waaronder veel stukken van Hollandse meesters.6
Maar nu de hamvraag: stelt het schilderij in Oslo
inderdaad de Brabantse Wal voor? Jan Peeters en Rochus
van den Bergh menen beiden elementen van het landschap
van de Brabantse Wal in schilderijen van Schoeff te
herkennen. Zeker is uiteraard dat Schoeff dit landschap
kende: zijn vader (en later hij zelf ook) woonde enige tijd in
een hoeve onder Stabroek. En op zijn reizen vanuit Antwer
pen en Stabroek naar het noorden, moet hij het landschap
hebben doorkruist. Bovendien woonden zijn zwager en
schoonzus in Bergen op Zoom. We zullen het nooit helemaal
zeker weten, maar het schilderij in Oslo vertoont tal van
elementen uit het gebied ten zuiden van Bergen op Zoom.
Het schilderij is gesigneerd en gedateerd 1647, jaren dus
voordat Schoeff zelf in Bergen op Zoom zou komen wonen.
Aan de rechterzijde zien we een hoger gelegen stuk grond,
links in het lager gelegen landschap een kerktoren met
daarachter afwisselend land en water.
De hoge zandrug rechts op het schilderij is kenmerkend
voor de steilrand langs de Scheldekust, later bekend onder
de naam Brabantse Wal. Men kan nog altijd dergelijke
verhogingen waarnemen. (zie foto hieronder)
Het is verleidelijk om de afgebeelde kerktoren te
herleiden tot een van de dorpen ten zuiden van de stad, maar
het kan net zo goed een dichterlijke vrijheid van de schilder
zijn. Gezien de datering van het schilderij (1647) heeft
Schoeff mogelijk het landschap vanaf de familiewoning in
Stabroek weergegeven, gezien in noordelijke richting. De
kerktoren kan van de kerk van Zandvliet zijn. In dat geval
ligt aan de horizon het landschap bij Bergen op Zoom.
Of is de wens de vader van deze veronderstelling?
Technische gegevens:
Hollands Landschap doorJohannes Schoeff, 1647
KWfli
flll £f ucrirrjk
dfGmJrrAt
TfirrtrJriJtl
S.'^rt/A.
Kaart van het gebied tussen Stabroek en Bergen op Zoom
op een kaart uit 1631 (collectie wba, inv. nr.
Kenmerkend landschapsonderdeel Brabantse Wal. Stuifduin in
groeve Ossendrecht. Foto Ed Kil.
NOTEN
1 Rochus J. Van den Bergh, 'Miscellanea Archivistica VIII Landschapsschilder Johannes
2 Jan Peeters, 'Schoeff in het Markiezenhof' in: De Waterschans 2018-3), blz. 113-128.
3 WBA, NA BoZ 105, akte 109 d.d. 18 november 1655; hierin wordt Johannes
'borger (poorter) genoemd.
4 Peeters, Schoeff in het Markiezenhof, 114.
5 Van den Bergh, Waterschans 1994-2, blz 49.
6 Vriendelijke mededeling van Anita Kongssund, onderzoeker bij het museum in Oslo.
42
WATERSCHANS No.4 DECEMBER 2020
