3
Bergenaren
begraven,
vaak in allerijl
gedumpt
Hier liggen
honderden
De ‘parel’ van de
binnenstad is
binnen luttele
maanden al een
zorgenkindje
Maar toch wist projectleider Cees Booij, bekend van de
grote restauraties van Gertrudiskerk en Markiezenhof, in
een uitvoerig rapport nog wel gedeeltes van het complex
aan te wijzen die vanuit het zorgvuldig omgaan met
erfgoed nadere bestudering vroegen.
En wel voordat met de werkzaamheden voor het
winkelcentrum werd begonnen. Met alle suggesties en
voorstellen van Booij is niets maar dan ook niets gebeurd.
Het Gouvernement is bij de ontwikkeling
tot winkelplaza volkomen rücksichtslos
aangepakt.
Terwijl Booij’s conclusie was: ‘Voor de
huidige verschijningsvorm is de
verbouwing tot gouvernementshuis in
1770-1771 de belangrijkste. Het is op dit
moment nog niet exact te zeggen wat en
hoeveel er van de periode daarvoor bewaard
is gebleven. Nader bouwkundig en eventu
eel ook archeologisch onderzoek kan meer
duidelijkheid verschaffen over de complexe
ontstaansgeschiedenis van het geheel.
Het verdient aanbeveling om hier op korte termijn
mee te beginnen.’
De zeer deskundige Booij somde keurig de onderdelen
van ‘grote monumentele waarde op’. Van de zuidelijke
tuinmuur op het achterterrein, een middeleeuwse
kerkhofmuur, tot balklagen, schouwen (rechte en ronde)
en kelders van het hoofdcomplex. Schouwen? Er is er niet
eentje meer te vinden, weet architect Laurijs Weyts
inmiddels. Gesloopt blijkbaar. Want sta-in-de-weg voor de
moderne tijd die zich begin jaren negentig aankondigde.
Booij wees er in zijn conclusies ook op dat met de
Dikke laag beton
‘Het ontbreken van voldoende middelen en vooral
mankracht zijn daarvan de oorzaak’ vervolgt het relaas
over waarom het achterterrein niet verder is onderzocht.
En we lezen: ‘Evenmin was het mogelijk om de ondergrond
van het Gouvernement zelf te bestuderen’.
Bij de uitbreiding die nodig was om het
overdekte winkelcentrum in het Gouverne
ment te lepelen is over dat achterterrein een
dikke laag beton gestort, zoals goed was te
zien bij de sloopwerkzaamheden die we
als redactie van de Waterschans in juni
mochten bezoeken.
Pijlers om die nieuwe constructie voor
het winkelcentrum te dragen, zijn destijds
gewetenloos de grond ingejast. Architect
Laurijs Weyts van Weyts Architecten,
die het plan voor de huidige ontwikkeling
tot woningen en horeca tekende in opdracht van eigenaar
Marcel Simons, kan er nog verontwaardigd over worden.
Even gewetenloos is er omgesprongen met wat er nog
aan monumentaals in het pand was te vinden nadat
Defensie er was weggegaan. Oké, dat militaire gebruik had
zijn sporen nagelaten, het gebouw was verre van origineel
na zoveel jaar.
Commissie Oude Stad, zeg maar de welstandscommissie
van toen voor de historische Bergse binnenstad, overlegd
moest worden over de uitwerking van de ingrijpende
verbouwplannen. Ook daar kwam blijkbaar weinig tot
niks van terecht. En van aanvullend bouwkundig en
archeologisch onderzoek al evenmin.
Er is in elk geval niets van terug te vinden. Wat wel volgde
was staal en beton in plaats van gedegen onderzoek. En
Bergen op Zoom stond erbij en keer ernaar?
Hoe het dit monument zo kon vergaan, laat
zich niet teruglezen. ‘Thans herbergt het
gerenoveerde historische gebouw een
winkelgalerij’ is het laatste dat we over het
complex lezen in Bergen op Zoom als militaire
stad. Een mooie verpakking. Meer niet.
Dat winkelcentrum opent eind 1993 de
deuren, maar in Dagblad De Stem is al in
februari 1994 te lezen dat het niet goed gaat.
Er zijn op dat moment zeven zaken
gevestigd. En die ondernemers maken zich
zorgen. Want de Bergenaar komt niet naar het Gouverne
ment, loopt er voorbij. De ‘parel’ van de binnenstad - zoals
het project keer op keer wordt genoemd - is binnen luttele
maanden al een zorgenkindje. En blijft dat, zo zal in de
jaren erna blijken.
Die ondernemers van het eerste uur willen ‘sfeerverhoging’.
Trekken er samen maar liefst 2000 gulden voor uit. Op dat
moment staan er nog drie winkelunits leeg. Beste optie
zeggen de huurders: een echte trekker. Een zaak die klanten
naar binnen lokt. En de kantoren op de verdieping zijn al
evenmin in trek. Van de acht staan er maar liefst vijf leeg,
noteert het dagblad.
eerder gemeld in dit artikel. Maar die is nog
nooit grondig onderzocht. Alleen aan de rand
zijn al eens proefsleuven gegraven. ‘Het
onderzoek van het achterterrein en aan de
uitgang aan de Korenbeursstraat moest
noodgedwongen zeer beperkt blijven’, staat in
Te gast bij Sint-Maarten te lezen, een speciale
uitgave uit 1993 over de opgravingen, met name
op het voorterrein van het Gouvernement.
Samengesteld door de archiefdienst van de
gemeente en Stichting In den Scherminckel,
de club van de amateurarcheologen.
opgravingen in de voortuin vooraf. Archeologisch
onderzoek dat tot opzienbarende ontdekkingen leidde.
Uiteraard was bekend dat aan voor- en achterzijde van het
Gouvernement begraafplaatsen waren geweest. Maar dat
er aan de voorzijde massagraven tevoorschijn zouden
komen met slachtoffers van pest, daar had werkelijk
niemand rekening mee gehouden. Het zette
de archeologie in Bergen op Zoom meteen
voorgoed op de kaart, zoals we in Water-
schans 2 van dit jaar al schreven.
En het maakte duidelijk dat de pest ook
hier in onze stad vreselijk had huisgehouden.
De bevolking had gedecimeerd.
Bij die opgravingen is niet het totale
terrein dat we nu kennen als Gouvernements-
plein onderzocht. Maar slechts een gedeelte.
De conclusie destijds: hier liggen honderden
Bergenaren begraven, vaak in allerijl ge
dumpt. In lijkzakken. Tijd voor het maken
van kisten lijkt te hebben ontbroken op enig moment. Nu
herinnert er weinig aan die belangwekkende opgravingen.
We dansen nog net niet op onze doden.
Wat we bovendien amper weten is wat het achterterrein
verbergt dat voor de buitenwereld verstopt ligt achter
het Gouvernement en de woningen aan de Kettingstraat en
Korenbeursstraat. Ook hier was een begraafplaats, zoals
8
WATERSCHANS No.3
SEPTEMBER 2021
WATERSCHANS No.3
SEPTEMBER 2021
9
Fraaie plaatjes zijn
er door de jaren
heen van het
monumentale
pand gemaakt,
maar alleen van de
voorzijde.
Bron: West-Brabants Archief.
Een alledaags
straatbeeld bij het
Gouvernement.
Bron: Wosyka, Bartholomaus,
West-Brabants Archief, nr.
BOZ102000645
