Gerard Houckgeest
had zijn beste periode
in onze streek
BUITENGAATS
Amper dertig
werken
zijn bewaard
gebleven
Het Prinsenhof in Delft heeft onlangs een
schilderij van Gerard Houckgeest gekocht,
dankzij schenkingen van diverse fondsen,
een particulier en de Vereniging Rembrandt.
Het gaat om een interieur van de Oude Kerk
in Delft. Het leverde het Prinsenhof landelijke
publiciteit op, en volkomen terecht.
Iziko Museums of South Africa
Gerard Houckgeest was een belangrijke
schilder uit de zeventiende eeuw, vooral bekend
om zijn prachtige kerkinterieurs. En de
mooiste uit zijn oeuvre heeft hij gemaakt in
Steenbergen en Bergen op Zoom. Er zijn maar
zo’n dertig schilderijen van zijn hand bewaard
gebleven, een relatief klein oeuvre dus. Daarvan
zijn er minstens zestien gemaakt toen hij hier
in West-Brabant woonde. Hij had hier zijn
beste periode.
Hij kreeg in Delft verschillende
grote opdrachten, waaronder een
om patronen te maken voor de
wandkleden in de Statenzaal in Den
Haag. In 1644 woonde hij nog in Delft.
Zijn broer Joris, die naar Oost-Indië
Welgestelde familie
Houckgeest kwam uit een welgestelde
familie. Zijn vader Joris Ottensz
Houckgeest was lakenhandelaar in
Den Haag, Zijn oom Joachim Ottensz
Houckgeest was ook schilder, maar
had niet de kwaliteiten van zijn
jongere neef. Gerard Houckgeest werd
in 1625 lid van het Sint-Lucasgilde in
Den Haag. Enkele bronnen geven
Barthold (of Bartholomeus) van
Bassen op als leermeester. In ieder
geval hebben ze samen gewerkt aan
een ets met een voorstelling van een
kerkinterieur. Het gaat hier waar
schijnlijk om een gefantaseerde kerk.
Houckgeest trok omstreeks
1635 vanwege de liefde naar Delft.
Hij huwde op 1 november 1636 in
Den Haag met jonkvrouw Helena van
Cromstrijen3. Zij was weduwe van
Rogier van Reijnegom, drossaard van
Terschelling. Helena kwam ook uit
een vermogende familie. Haar vader
was Maarten van Cromstrijen, heer
van Cromstrijen, secretaris van
Zierikzee en later advocaat in Den
Haag. Van haar familie erfde Helena
onroerend goed in en rond Steenber
gen, op Schouwen-Duiveland, op
Goeree-Overflakkee en in Vlaanderen.
Gerard en Helena woonden aan de
westzijde van de Voorstraat in Delft.
Dat zal een aanzienlijk huis geweest
zijn, want zij werden in 1638 voor
het zogenaamde haardstedengeld
aangeslagen voor vier stookplaatsen.4
Gerard Houckgeest werd op
22 juli 1639 ingeschreven in het
Sint- Lucasgilde in Delft.5
vertrok, gaf hem volmacht om hem
te vertegenwoordigen. Gerard woonde
toen in de brouwerij De Clauw,
Koornmarkt 8 in Delft. Hij had daar
zijn atelier en werkplaats; hij hield
zich overigens niet met
brouwen bezig, zoals
zijn collega Jan Steen
wel deed6.
Naar Steenbergen
Tussen 1644 en 1648
vertrok Gerard met zijn
gezin naar de omgeving
van Steenbergen. Daar
woonde Bartha Elisabeth van
Cromstrijen, de zus van Helena. Die
woonde al lange tijd in de omgeving
van Steenbergen; zij was in 1628
getrouwd met Aelbrecht Jacobszoon
van der Haven, burgemeester van
Steenbergen.7 Na diens overlijden
hertrouwde ze in Halsteren in 1639
met Francois Brandijn, advocaat aan
het Hof van Holland in Den Haag.
Na het overlijden van Francois en
Bartha kreeg Gerard Houckgeest
bemoeienis met de afwikkeling van de
ingewikkelde erfenis.
Daarbij waren er van
verschillende kanten
belanghebbenden in de
nalatenschap: van de
eerste echtgenoot van
Bartha en van haar
tweede man. Het ging
hierbij om behoorlijke
bedragen aan uitstaande
leningen, landerijen en huizen. Bartha
had zelfs leningen verstrekt aan de
markiezin van Bergen op Zoom.
Een van de huizen in Steenbergen,
het pand de Gulden Leeuw in de
Damstraat, werd al in januari 1648
door erfgenamen van Aelbrecht van
der Haven betwist. In het archief van
Het SMK (Statens Museum for Kunst)
in Kopenhagen is het belangrijkste en grootste
kunstmuseum in Denemarken. Het bezit een collectie
van ruim 260.000 objecten die zeven eeuwen beslaat.
Een deel van de collectie is afkomstig uit het bezit
van het Deense koningshuis. Vooral de koningen
Christiaan IV (die regeerde van 1588-1648) en
Frederik V (die regeerde van 1746-1766) hebben
honderden werken aan de collectie toegevoegd.
Wie was Gerard Houckgeest?
Over zijn leven is al eerder in dit tijdschrift
geschreven. In een voortreffelijk artikel van
Rochus van den Bergh wordt een goed biogra
fisch overzicht gegeven.1 Toch is er ook nog veel
niet bekend over Houckgeest. Zo staat in veel
publicaties vermeld dat hij in 1600 in Den Haag
is geboren, maar het bewijs is in de Haagse
doopboeken niet aangetroffen. Er wordt in een
recente publicatie zelfs aan getwijfeld.2
38
WATERSCHANS No.4
DECEMBER 2021
WATERSCHANS No.4
DECEMBER 2021
39
telt veertien musea, waarvan het oude stadshuis
(The Old Town House) in Kaapstad er een is. Het is
gebouwd in 1755. Sinds 1914 is hier de Michaelis-
collectie ondergebracht. Deze belangwekkende
collectie bevat werken van Frans Hals, Jan Steen,
Jacob van Ruisdael, Anthony van Dijck en dus ook
Gerard Houckgeest. Het museum is nog steeds in
restauratie; de collectie is tijdelijk opgeslagen.
Stad en land van Bergen
op Zoom zijn vaak door
kunstenaars vastgelegd.
Die stadsgezichten en
vastgelegde momenten uit
de geschiedenis van onze
stad en streek tref je in tal
van musea en openbare
verzamelingen, ook in het
buitenland. Oud-archivaris
Cees Vanwesenbeeck spoort
ze op en beschrijft ze in
deze rubriek. In aflevering 6:
de Gertrudiskerk door
Gerard Houckgeest.
Handtekening Gerard Houckgeest,
WBA NA 136, akte 214.
Gertrudiskerk te zien in Kaapstad en Kopenhagen
Interieur van een kerk, ets; ontwerp van B.van Bassen, getekend door G.Houckgeest en
gedrukt door J.PBerendrecht.
VJrx - --- yi
dl
