in Halsteren
Biografie
geeft antwoord:
Erasmus was
ERASMUS
De heren
door Cees Vanwesenbeeck
van Bergen
waren nogal
eens zuinig
mogelijkheid krijgen voor een studiereis naar Italië. De
kleine Adolf zou in 1509 in Bergen op Zoom trouwen met
Anna van Bergen, oudste dochter van Jan III van Bergen.
Voer voor discussie
Begin 1493 vertrok Erasmus naar Bergen op Zoom.
Bisschop Hendrik verbleef vaak voor langere tijd in de stad.
In 1493-1494 in gezelschap van zijn secretaris Erasmus.
Waar zij logeerden is al langere tijd voer voor discussie.
Die begon met een artikel van pastoor Juten in Taxandria
1923 die veronderstelde dat zij in het kasteel van Wouw of
het kasteel in Borgvliet verbleven. Slootmans schreef in
1928 in datzelfde tijdschrift dat Erasmus en zijn vrienden in
het kasteel van Halsteren logeerden. Het kasteel van Wouw
komt waarschijnlijk niet in aanmerking. Daar woonde
sinds 1487 Jan III van Bergen, de opvolger van Jan metten
Lippen. Bovendien was het kasteel in de jaren 1490-1495
volop in verbouwing. Zijn vader Jan II van Bergen woonde
inmiddels met zijn familie en gevolg in het Markiezenhof,
dat toen ook nog niet helemaal klaar was. De bouwwerk
zaamheden waren niet aangenaam voor logés, dus
stonden hiervoor de kastelen te Borgvliet en Halsteren
ter beschikking.
Sandra Langereis kiest voor het slot te Halsteren. Dat is
voor een deel gebaseerd op eerdere publicaties, zoals die
van Korneel Slootmans uit 1928, deels op de vertaalde
brieven van en aan Erasmus. Daar zit een brief bij uit de
lente van 1494 die in Halsteren is geschreven. Dat lijkt me
wel een doorslaggevend argument om voor het slot van
Halsteren te kiezen.
Met de uitermate boeiende en gedurfde
800 pagina’s tellende biografie over
Erasmus sleepte Sandra Langereis op
31 oktober jl. de Libris Geschiedenis
Prijs in de wacht. De auteur reconstru
eerde de levensloop van de beroemde
geleerde, waarbij ze dankbaar gebruik
maakte van diens oeuvre en van een
grote hoeveelheid brieven aan en van
Erasmus zelf. Dat leverde nieuwe
inzichten op. Ook over zijn verblijf in
het Bergse en zijn band met de familie
van de heren van Bergen, eind vijftiende,
begin zestiende eeuw.
Grieks studeren
De relatie met het huis Van Bergen kreeg later een vervolg.
Weer dankzij bemiddeling van Jacob Badt, kon Erasmus in
1501 terecht in de abdij van Sint Omaars ten zuiden van
Calais. De abt daar was Anton van Bergen (1455-1531), zoon
van Jan metten Lippen en broer van Hendrik
van Bergen. Erasmus kon een jaar lang in
deze abdij Grieks studeren.
In de interessante biografie door Sandra
Langereis komt de familie Van Bergen en dan
met name de zonen van Jan II van Bergen
ruim aan bod. Maar ook de vrienden van
Erasmus: Jacob Badt en Willem Coelghenen.
Hij had vooral veel waardering voor en
vriendschap met Jacob Badt, die in 1502 tot
groot verdriet van Erasmus overleed. Jammer
dat Sandra Langereis in de biografie Hendrik van Bergen
geregeld heer van Bergen noemt. We zijn er in de geschied
schrijving van onze regio aan gewend geraakt dat die titel
is voorbehouden aan de heer zelf, dus aan Jan II van Bergen
(metten Lippen) en na diens overlijden Jan III van Bergen.
Hendrik was na het overlijden van de oudste zoon Philips
in feite de aangewezen troonopvolger, maar hij koos voor
zijn carrière in de kerkelijke hiërarchie. En dus werd Jan III
op 8 september 1494 door de hertog van Brabant met het
land van Bergen op Zoom beleend.
DWARSDENKER
r
ïrn hwc-graïic
SANDRA LANGEREIS
Waarom is dit boeiende boek zo interessant
voor Bergen op Zoom en omgeving?
Op de eerste plaats vanwege Erasmus’ haat-liefde relatie
met de familie Van Glymes, de heren van Bergen. Van hen
hoopte hij voldoende geld los te krijgen om zijn studie en
zijn literaire werk te betalen. Maar ze waren nogal eens
zuinig van aard...
Een tweede facet wat de Langereis’ studie voor hier
interessant maakt is dat er meer duidelijkheid is ontstaan
over het slot in Bergen op Zoom en de omgeving waar
Erasmus tussen 1493 en 1495 verbleef.
Het contact tussen de later wereldberoemde humanist en
de Van Glymessen dateert uit de jaren negentig van de
vijftiende eeuw. Erasmus zat toen in het augustijnenklooster
in Stein bij Gouda. Daar was hij op zijn twintigste begonnen
aan het boek Antibarbari (tegen de barbaren). In eerste
instantie een pamflet tegen de intellectuele bekrompen
heid van de schoolmeesters en pedagogen.
In Stein kreeg Erasmus het verzoek om secretaris te
worden van Hendrik van Bergen, bisschop van Kamerijk.
Hendrik (1449-1502) was de tweede zoon van Jan II van
Bergen (Jan metten Lippen). Hij was sinds 1480 bisschop
van Kamerijk en sinds 1493 kanselier van de orde van het
Gulden Vlies. Hendrik had ambities: hij wilde kardinaal
worden. Daarvoor had hij een secretaris nodig die het Latijn
goed beheerste. Er moesten immers brieven naar Rome
gestuurd worden en speeches geschreven. Voor Erasmus
was dat een uitgelezen kans: weg uit Stein en zicht op een
studiereis naar Italië, waar hij zou kunnen promoveren.
Geen salaris
Erasmus komt in Halsteren in contact met Willem
Coelghenen, pensionaris en later ook burgemeester, en met
Jacob Badt (of Battus), eerst schoolmeester, later secretaris
van de stad. Ook ontmoet hij er Joost van Schoonhoven,
arts. Tijdens zijn verblijf in Halsteren werkt Erasmus
verder aan zijn Antibarbari, waarbij hij de discussies met
zijn vrienden over de problemen van de tijd
verwerkt in de nieuwe literaire vorm van zijn
boek. Met Badt blijft hij bevriend en hij zal
hem nog vaak inschakelen als hij weer eens
financiële ondersteuning nodig heeft.
Erasmus krijgt in de jaren 1493 - 1495
geen salaris van Hendrik van Bergen.
Dat ging in die tijd zo met kloosterlingen, en
voor bisschop Hendrik van Bergen was hij
zodoende een goedkope kracht met alleen kost
en inwoning. Af en toe kreeg Erasmus een
bedrag, maar te weinig om zijn studie aan de universiteit
in Parijs mee te betalen. Hij noemt de bisschop niet
voor niets anti-mecenas. Op schooibrieven werd niet
gereageerd. Voor Erasmus zat er niets anders op dan
lesgeven om zo in kost en onderhoud te voorzien en om
zijn studie te betalen.
Later bemiddelde Jacobus Badt nog voor betaald werk
bij de vrouw van Veere, die op het kasteel van Tournehem
woonde, samen met haar zoontje Adolf van Bourgondië.
In ruil voor les aan de kleine Adolf zou Erasmus de
- T' Ti'- t.
46
WATERSCHANS No.4
DECEMBER 2021
WATERSCHANS No.4
DECEMBER 2021
47
Boven: De biografie
Erasmus, dwarsdenker
door Sandra Langereis.
Boven: Het kasteel van Halsteren, detail van de Scheldekaart van
1468 in het Algemeen Rijksarchief in Brussel.
Onder: Het kasteel van Halsteren op de Scheldekaart uit
1500-1510 in het stadsarchief van Antwerpen.
r r 1
