We zullen meer moeten doen
I 1
r slot/
Lezing
FAUSTO NUMINE BERGA VICTRIX
Van de erfenis van
vader bekostigt
Erasmus zijn studie
Ondanks deze kleinigheid is de biografie van Erasmus
een aanrader! De auteur plaatst Erasmus in zijn tijd.
Nu eens niet louter als geleerde, ook als mens van vlees
en bloed in zijn omgeving: de kloosters, de universiteiten,
de adellijke personen, zijn reizen, zijn vrienden en zijn
relaties. Daardoor krijgt de lezer een goed
beeld van de intellectuele kringen in de
vijftiende en begin zestiende eeuw.
Lof der zotheid
Tijdens een studie theologie komt hij in Frankrijk en
Engeland aanraking met humanisten. Daar ontwikkelt hij
zijn gedachtegoed over vrijheid voor wetenschap en ideeën
en voor tolerantie tegenover (religieus) andersdenkenden.
In zijn beroemde Lof der Zotheid houdt hij
in 1509 op satirische wijze de gevestigde
orde in kerk, staat en samenleving een
spiegel voor. Erasmus is pleitbezorger
voor behoud van de klassieke talen Grieks
en Latijn. Zijn kritiek op dogmatische
opvattingen en onverdraagzaamheid in
het algemeen en binnen de katholieke
kerk in het bijzonder, worden hem niet
in dank afgenomen. Hij wordt afgeschilderd als een ketter,
als baanbreker voor Luther met zijn reformatie. In 1536
overlijdt hij. Zijn betekenis in de Europese cultuurgeschie
denis wordt heden ten dage levend gehouden via de
stichting Praemium Erasmianum ter bevordering van
geesteswetenschappen, sociale wetenschappen en kunsten.
Dwarsdenker Erasmus
De dwarsdenker Erasmus, zoals de
ondertitel van het bekroonde boekwerk
luidt, schreef zelf in 1524 in Compendium
een overzicht van zijn eigen leven. Sandra
Langereis noemt Erasmus’ eigen weergave stelselmatig
autobiografictie. Daarin geeft hij volgens Langereis een
gekleurde kijk op de werkelijkheid. Zoals over zijn geboor
tejaar, zijn jeugd, zijn vader en zijn vorming die hij kreeg
in kloosters. Uit deze studie blijkt dat hij als Herasmus op
28 oktober 1469 in Rotterdam is geboren. Als zoon van
Margaretha, een ongehuwde Zevenbergse, en priester
Gerard, zoon van Helias, uit Rotterdam. Zij hebben al een
andere onwettige zoon: Pieter. De jonge Herasmus groeit
op in Gouda. Op kosten van vader Gerard gaat hij naar de
Latijnse school in Deventer, een van de beste scholen in de
noordelijke Nederlanden. Zijn moeder verhuist met hem
mee en overlijdt daar een paar jaar later aan de pest.
Herasmus is dan bijna dertien. Enkele jaren later overlijdt
ook zijn vader. Van de erfenis van vader bekostigt Erasmus
zijn studie. Zo komt hij in een kosthuis van de Broeders
van het Gemene Leven in Den Bosch terecht, waar hij het
niet erg naar zijn zin heeft. Op zestien- of zeventienjarige
leeftijd gaat hij naar het augustijnenklooster Emmaus in
Stein bij Gouda. In 1492 wordt hij tot priester gewijd.
Zijn werkzaamheden als kanselier voor Hendrik van Bergen
bieden hem meer studiemogelijkheden. Dankzij de
pauselijke dispensatie van sommige religieuze verplich
tingen als priester, zoals het opdragen van missen.
Tot zover de bevindingen van Sandra Langereis over
de jeugdjaren van Erasmus.
Beste leden,
48
WATERSCHANS No.4
DECEMBER 2021
WATERSCHANS No.4
DECEMBER 2021
49
‘Een indringender
en zichtbaarder
voorbeeld van
hoe het niet moet
is nauwelijks
denkbaar’
De statuten van onze Kring waren al heel lang niet meer gewijzigd en moesten weer
eens ‘bij de tijd’ gebracht worden. Dat is inmiddels gebeurd, maar in het proces van de
statutenwijziging viel het mij op dat wij aan de doelstelling ‘activiteiten tot het behoud
van de historische schoonheid en structuur’ niet zoveel aandacht meer schonken.
In mijn column in de vorige Waterschans vroeg ik uw mening, maar daar werd nog niet
erg uitbundig op gereageerd. Een oud-Bergenaar in Abcoude schreef ons dat het juist
wel een taak voor de Kring zou moeten zijn ‘de politiek wakker te schudden’ en ‘met
argumenten te bestoken’. Hij noemde het voorbeeld van de teloorgang van het
Gouvernement bij de mislukte verbouwing tot winkelcentrum, waarover in diezelfde
Waterschans een uitgebreid artikel te lezen was.
Ik nam mij voor het onderwerp ook op de jaarvergadering ter sprake te brengen.
Die vond plaats op 13 oktober. Diezelfde middag, vlak voor de vergadering, kwam ik langs
de oude haven en wist niet wat ik zag. Een aannemer was bezig met het plaatsen van grote
witte bigbags gevuld met zand, om de slecht onderhouden kadewanden te stutten.
Ik maakte gauw een foto om op de jaarvergadering te tonen bij de vraag of we ons niet wat
drukker zouden moeten maken over historische schoonheid. Maar enkele leden waren me
voor. Direct bij aanvang van de vergadering werd de kwestie aangemeld om in de rondvraag
te behandelen. De aanwezige leden waren het snel met elkaar eens: een indringender en
zichtbaarder voorbeeld van ‘hoe het niet moet’ is nauwelijks denkbaar en we zouden onze
vereniging beter in moeten richten om lokale bestuurders historisch bewustzijn bij te
brengen en desnoods proberen te corrigeren.
De vraag is echter hoe we dat het beste kunnen doen. Op dit moment zijn al onze activiteiten
gericht op kennisverwerving en -deling: we hebben de werkgroepen Excursies, School voor
Geschiedenis, Geschiedenisquiz, Industrieel Erfgoed, Boeken, Lezingen, Website en
Waterschans. En lange tijd hebben we gedacht dat je moet beginnen om de beleidsmakers,
zowel bestuurders als ambtenaren, kennis bij te brengen. Niet voor niets voeren we de tagline
Met de gemeente Bergen op Zoom werd ooit afgesproken dat nieuwe ambtenaren een
speciale stoomcursus zouden krijgen bij de School voor Geschiedenis. Dat is éénmaal
gebeurd, met een positieve evaluatie, maar de jaren erna zijn de uitnodigingsbrieven nooit
meer beantwoord. We hebben het nog een paar jaar volgehouden om met nabellen en
navragen het stadskantoor in beweging te krijgen, maar zonder succes. Op de ledenverga
dering hebben we besloten voortaan de raadsleden te voorzien van een gratis Waterschans;
hopelijk komt dat op termijn de omgang met het historisch erfgoed ten goede.
Dat we meer zullen moeten doen dan dat, staat hoog op de agenda van uw bestuur.
U kunt zich overigens weer aanmelden voor een bestuursfunctie: er zijn twee vacatures
(zie rubriek Uit eigen Kring). Tenslotte wens ik u allen een goede jaarwisseling toe en
hoop dat we onze activiteiten weer snel kunnen hervatten.
Koert Damveld
Voorzitter
Met kennis van het verleden
krijgen we meer begrip voor het heden
en kunnen we met meer creativiteit
bouwen aan de toekomst
SANDRA LANGEREIS
IN GESPREK OVER ERASMUS
Datum: donderdag 27 januari 2021
Aanvang: 20:00uur
Locatie: Bibliotheek West Brabant,
Kortemeestraat 17, Bergen op Zoom
Aanmelden: info@quistboeken.nl
Entree: gratis
Links: Opgraving van het kasteel in 1968. Rechts: De toren van het kasteel van Halsteren op een kaart van Adan uit 1783
in het archief van de Raad en Rekenkamer van de markiezen van Bergen op Zoom.
