Tussen 1969 en 1988 is de Grote of
Sint Gertrudiskerk te Bergen op
Zoom grondig gerestaureerd, na
vele jaren van zorg en energie om
de financiering rond te krijgen.
Deze restauratie was al jaren zeer ... gerealiseerd na de
vernielingen tijdens het beleg in
1747, naar plantekeningen van Da
vid van Stolk en Dirk Dijckerhoff in
de periode 1750/52. De gegra
veerde initialen en het jaartal zijn
zo goed als zeker
Jan Verbeem trof een oude Franse
ode aan over de inname van Ber
gen op Zoom in 1747. In achttien
strofen van tien dichtregels elk
roemt de dichter de militaire da
den van Maurits van Saksen. Lite ... Afsluiting koorgedeelte
Gertrudiskerk
(80) Tekeningen van Bergen op Zoom, 43 nr.
17 (links op de achtergrond) en 44 nr. 18.
De trapgevel aan de landzijde verdween na
1747.
... het voormalige hospitaal' in: WA van Ham
e.a. (red.) Te Gast bij Sint Maarten (Bergen
op Zoom 1993) 15-30. De kapel is in 1747
zwaar beschadigd en zes jaar nadien ge
sloopt.
De afsluiting van het koorgedeelte in de Sint
Gertrudiskerk te Bergen op Zoom
... In 1748 voltooide Comelis Pronk
een stel interessante tekeningen
van de in 1747 ernstig beschadigde
Grote Kerk, waaronder één gezien
vanuit het schipgedeelte met zicht
op het koorgedeelte. Daaruit
. Dat laatste zou ove
rigens nog worden versterkt door
het beleg van Bergen op Zoom dooi
de Fransen in 1747, waarbij nog
meer hervormde Bergenaren weg
trokken.
... Gertrudiskerk Bergen op Zoom, 9 september 2001
omgangsoecu-
rnene. Die veranderde verhoudin
gen zien we ook aan de plaats die
dit kerkgebouw in de stad inneemt.
De Gertrudiskerk werd gebouwd
toen er nog geen sprake was van de
tegenstelling katholiek ... - protestant.
Na de beeldenstonn van 1580 werd
zij de katholieken ontnomen en
door de hervormden in gebruik ge
nomen. En nadat de kerk in 1747
door de katholieke Fransen was ver
woest, werd ze door de hervormde
Afb.12. Bombardement van Bergen op Zoom op 1 augustus 1747, weergegeven door
C. Pronk en S. Fokke en ontleend aan: J. Wagenaar: Beschrijving der stad Bergen
op Zoom, Amsterdam 1780.
... raak: de
Gertrudiskerk vloog in brand en
de woningen tussen de Grote
Markt en de zuidflank van de ves
tingwerken hadden het zwaar te
verduren. Löwenthal wilde een
snelle capitulatie forceren, want
hij
De bewoners van de stad - men
schat hun aantal in 1747 op circa
7.000, maar velen hadden de stad
... Gertrudiskerk lagen opgegra
ven lijken op de kerkvloer. Vrou
wen werden verkracht. Dominee
Folkers vertelt hoe plunderaars
zijn woning leeghaalden, hem
sloegen en schopten en de kleren
van het lijf rukten. Een
bij het
aanhoren van het historische ge
luid, zoals dat in de Gertrudiskerk
te horen was vóór de brand van
1972. Ontroerd ook door het spel
van onze huidige Bergse organist
Janno den Engelsman.
... verhouding tussen katholie
ken en gereformeerden na 1747, al
les gerelateerd aan Bergen op
Zoom.
Na het bombardement in 1747
werd de Gertrudiskerk geheel ver-
... Als we met grote stappen door de geschiedenis gaan van de Gertrudiskerk ziet dat er als volgt uit:
steunden juist de wederopbouw
van de Gertrudiskerk.
...
gen op Zoom, de "Histoire abrégée
de la ville de Bergen-op-ZoomDe
pths son origine jusqu'a ce jour. Avec
une idéé du fameux Siège de 1747
de ses suites funestes, ainsi que du
rétablissement de la ville
door de Franse
regering. Nog steeds maken meer
dere van die stukken deel uit van
de inventaris van de katholieke
kerk, nu de St.-Gertrudiskerk op
de Grote Markt.
... - Allereerst de Zweedse baron
Jakob von Eggers, die in 1747
met andere ogen keek en door
zijn visie aan de wereld te be
richten zijn positie op het spel
zette.
schrijfster
vermeldt zelfs een herstel van
het bouwwerk in 1645 (sic!) en
de uiteindelijke vernieling in
1747. Zo zijn niet alleen kapel en
bron vereenzelvigd maar trekt
ook de geschiedenis van de be
devaarten ...
Gertrudiskerk stond.14 Het boek
van Dekker heeft kennelijk de
geesten rijp gemaakt voor res
tauratiepogingen van de overge
leverde meningen.
verhoudin
gen verbeterd. Mede daardoor
kregen de katholieken de oude
Sint-Gertrudiskerk terug, toen
onder leiding van architect Onno
Greiner hun gebedshuis op de
... eeuwenlang geen en
kele vijand lukte om de stad in te
nemen. Aan die erenaam kwam
een einde in 1747, toen de Fran
sen Bergen op Zoom na een be
leg van enkele maanden stor
menderhand veroverden. Een
uitbreiding
hem en zijn echtgenote was
toebedeeld, werd afwijzend be
schikt. Hij werd begraven in de
Grote of Sint-Gertrudiskerk te
Bergen op Zoom. Zijn zerk is
echter verdwenen.9 Het familie
wapen De Vries is ... Hillegonda Schagen.
Gideon de Vaijnes, overleden op
1 juli 1747 werd per 21 oktober
1727 de volgende commandant.
Dat bleef hij tot zijn dood in
1747. Hij was op 14 december
1687 te 's-Gravenhage gedoopt
als
ten dienste van militaire studies 1747.
... Cofnencee.s Ju uf. au jS hullet 1747
De middeleeuwse stadskerk: de
Grote- of Sint-Gertrudiskerk
...
bruikte. Vanaf 1580 want daar
voor was de kerk katholiek. De
hervormde gemeente had de
middeleeuwse kerk niet terug
hoeven te geven. Immers, in 1747
was het gebouw tot de grond toe
afgebrand na het
. Uitgave ter gelegen
heid van de heropening van de Gertrudiskerk.
(Bergen op Zoom, 1988)
... O. van Nimwegen, Dien fatalen dag. Het beleg
van Bergen op Zoom in 1747. (Bergen op
Zoom 1997).
1747 door de Fran
sen werd ingenomen. De mees
ten van ons zijn opgevoed met
het volgende beeld: de verdedi
gers geloofden dat de vesting zo
sterk was dat die zichzelf wel zou
verdedigen en lieten het er ...
schandelijk bij zitten. Zij waren
te bang, te lui of te dom (of alle
drie) om uitvallen te doen. Tij
dens het beleg werd het zuidelij
ke deel van de stad, tot en met de
Gertrudiskerk, in brand gescho
ten en
1747, eene formidabele
belegering
...
gebeurtenissen van 1747. We stellen ons daarbij een aantal vragen.
Twee jaar geleden kwam er een unieke
aanvulling uit op de literatuur over het
beleg van Bergen in 1747: een gedetailleerd
ooggetuigenverslag, geschreven door de
Zweedse militair Jacob Eggers ... is een
tegenhanger van ooggetuigenverslagen aan
Nederlandse kant - zoals de verhalen van
de Bergse predikanten Folkers en Janssen,15
die allebei waren verbonden aan de Grote of
Gertrudiskerk.
lezing een tekening van Hans
Bol van de stad Brussel uit 1579. Maar is het
wel Brussel? Er staan gebouwen op die meer
weg hebben van onder andere de Gertrudiskerk
in Bergen op Zoom en het kasteel van Wouw ... Ad van den Bulck raakte geïnspireerd door
een lezing over de maquettes van Bergen op
Zoom door Isa belle Warmoes. Zij vertelde dat
koning Lodewijk XV na de inname van de stad
in 1747 opdracht gaf tot
waarom er drie maquettes bestaan
van Bergen op Zoom in 1747: de originele in
Parijs en twee hedendaagse, waaronder die in
het Markiezenhof.
... Afb. 2. Detail van de originele maquette van Bergen op Zoom: de Grote Markt met de Sint-Gertrudiskerk en daarachter de Parade.
Aan de Zuivelstraat, links van kerk en Parade, het vrijstaande
Het opmeten gebeurde uiteraard ter plekke. Zo
moeten de Fransen in de periode september
1747 - april 174-8 met een flinke groep
landmeters Bergen op Zoom niet alleen straat
voorstraat en achtererf na ... . Waterpartijen
schilderde men blauw. Grote gebouwen als
kerken, kloosters en stadhuizen werkten de
modelbouwers minutieus af. In de maquette
van Bergen op Zoom zijn dat bijvoorbeeld de
Gertrudiskerk en het
De maquettes werden aanvankelijk ter plaatse
gemaakt. Militaire ingenieurs hadden de leiding
en schakelden lokale ambachtslieden in. Van
1747 tot 1750 vervaardigde men maquettes in
een tweetal ... details beter uit. Bovendien zijn 'fouten' in de
Franse maquette gecorrigeerd, bijvoorbeeld met
betrekking tot de Sint Gertrudiskerk. Nieuwe inzichten
zijn erin verwerkt. De Bergse maquette is aanzienlijk
hun voorouders reeds vóór 1747 in Bergen
woonden".13
... jaarlijks ongeveer tien procent
van de bevolking wisselde, een patroon dat
in de jaren na 1747 niet noemenswaardig
veranderde. Waar beide auteurs het over eens
lijken te zijn, is dat de mobiliteit hoog was
en
belegering na dan, die van 1747!
... Gertrudiskerk staat, zich een offerplaats
met mogelijk een tempeltje bevond.
Bommelrust binnen de linie
kwam te liggen.15 Hij was de broer van Adriaan
van Bommel, burgemeester van Bergen
op Zoom en getrouwd met de zuster van
Petronella van Uffelen. Bij de belegering in 1747
liep het ... hoek van de Korenmarkt
en Korenbeursstraat, een logische plaats ten
opzichte van de toen aan de Korenmarkt gele
gen schuilkerk, de Kleine Kerk, [dit in tegen
stelling tot de Grote of Sint Gertrudiskerk
oktober 1777, te Bergen op
Zoom huwde met de in Meer geboren Thomas
Kerssemans. Haar vader Arnoldus Braat kocht
in 174-1 het huis 'Den Doornboom' op de Grote
Markt bij de Sint Gertrudiskerk.2 Hij was ook ... van de Kremerstraat en de Grote Markt, want in
174-9 ontving hij 600 gulden schadevergoeding
voor de opgelopen schade in 1747 bij het beleg
van Bergen op Zoom.3
Door de eeuwen heen zijn er honderden mensen
begraven in de Gertrudiskerk. Velen van hen
worden herdacht in prachtige gedenktekens
en grafstenen die het interieur van deze oude
kerk domineren. De ... gegaan bij
de branden die in 1747 en 1972 plaatsvonden.
Gelukkig waren de monumenten wel opgenomen
in de registers. Bij de laatste brand van de kerk
zijn beide Engelse stenen vernield en daardoor
is er
Een brief van
mevrouw Lejeune uit 1747
... Er is veel gepubliceerd over de belegering van Bergen op Zoom door het Franse leger in de zo
mer van 1747. Onder die publicaties zijn er echter relatief weinig zogenaamde ego-documenten,
waarin
Noordelijke
Nederlanden een bijzonder groot oeuvre nage
laten, zowel kerkelijk als profaan. De geschie
denis van het nieuwe werk van de Gertrudiskerk
en de teloorgang ervan, de verwoesting van de
kerk in 1747 ... Een klein deel van de huidige inventaris van de
Gertrudiskerk stamt uit vroeger eeuwen en is
nog steeds in de kerk zelf aanwezig. Dit betreft
met name inventarisstukken uit de tijd van het
Europa. Als je dit gebouw goed kunt
'lezen' zie je de geschiedenis van de stad.'
Zoals de verwoesting door de Fransen
in 1747, de dramatische brand van 1972
tijdens de restauratiewerkzaamheden.
Die brand ... Toen het nieuwtje er na de eerste
jaren af was, liep het aantal bezoekers
aan de Gertrudiskerk langzaam terug.
Maar onder impuls van toenmalig
wethouder Letty Demmers die Bergen
op Zoom toeristisch
. Boven de binnenstad
hangen grote rookpluimen. 'Wij erop af. Het was de
Gertrudiskerk. Die stond in lichterlaaie.' De gebeurtenissen
van die dag zullen bepalend zijn voor de rest van
Roberts leven.
... Vooral de wederopbouw van de Gertrudiskerk is bepalend
voor Roberts latere werkzaamheden: als een van de
langstdienende vrijwilligers bij SBM en beroepsmatig als
restauratie-architect. Met als
vernomen
dat op termijn ook de verkoop van de Gertrudiskerk en het Markiezenhof niet
uitgesloten moest worden. Dat vooruitzicht viel ook niet overal in goede aarde.
... ‘Waterloo’ vindt, ziet zijn ambities de grond
ingeslagen. ‘Een brug te ver’ spreekt ook voor zich.
Blijkbaar speelde ook Bergen op Zoom nog lang na
1747 tot de verbeelding van de Fransen.